Zasacki Stanisław „Sobota”, „Słoński”.

Urodził się 5 stycznia 1916 r. w osadzie Sosnówka w powiecie Jampol, w guberni podolskiej. Miał o trzy lata starszą siostrę Annę. Rodzinna wieś położona była 200 km na południowy wschód od Kamieńca Podolskiego. Ojciec jego Kazimierz Leon Zygmunt Zasacki był kierownikiem cukrowni, w której pracowali miejscowi Rusini i Ukraińcy. Matka Janina, z d. Chłopicka, pochodziła z rodziny gen. Józefa Chłopickiego, dyktatora powstania listopadowego. Była działaczką Towarzystwa Przyjaciół Żołnierzy.

W wyniku wojny polsko-bolszewickiej rodzina Zasackich musiała opuścić Podole i przyjechała do Polski centralnej. Po krótkim pobycie w Warszawie osiedli na stałe w Końskich. Kazimierz Zasacki otrzymał stanowisko zarządcy w koneckim majątku hr. Anny Tarnowskiej z Branickich, z którą poznał się jeszcze na Kresach. W 1938 r. przeprowadzili się do wybudowanego domu przy ul. Stawnej 16 (dziś ul. Browarna). W 1923 r. młody Stanisław rozpoczął edukację w szkole powszech­nej. We wrześniu 1929 r. podjął naukę w Państwowym Gimnazjum Koedukacyj­nym im. św. Stanisława Kostki w Końskich.

Rok wcześniej, bo 7 listopada 1928 r. wstąpił do ZHP, do I Koneckiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki działającej przy gimnazjum, w którym rozpoczął naukę. Przyrzeczenie Harcerskie złożył 3 maja 1929 r. Od tej pory co roku obejmował kolejne funkcje w organiza­cji, zaczynając od zastępowego I KDHy (mianowany 1 września 1930 r.). Po letnim obozie szkoleniowym w Sielpi, 1 września 1931 r. został przybocznym I KDHy. Latem 1932 r. ukończył Kurs Podharcmistrzowski Chorągwi Radomskiej Harcerzy ZHP zorganizowany w Uścieczku k. Zaleszczyków, a 1 września 1932 r. mianowany został drużynowym II KDHy im. Romualda Traugutta. Rok później 1 września 1933 r. został członkiem Komendy Hufca Harcerzy ZHP w Końskich. W czerwcu 1934 r. uzyskał stopień Harcerza Rzeczy­pospolitej. Latem 1934 r. odpowiadał za organizację kursu dla drużyno­wych w Sielpi.

W maju 1934 r. zdał egzamin maturalny, a w październiku rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Zamieszkał w Domu Akademickim przy pl. Narutowicza. Zaangażował się w dzia­łalność Polskiej Korporacji Akademickiej „Sparta”, założonej w 1922 r. przez instruktorów harcerskich. W 1938 r. z inicjatywy najstarszej polskiej Korporacji Studenckiej „Arkonia” powstała studencka Szkoła Podchorążych Rezerwy w formie kursu śródrocznego. Ćwiczenia i zajęcia wojskowe zaliczył także S. Zasacki, otrzymując awans do stopnia kaprala [?] podchorążego rezerwy.

Poza działalnością korporacyjną znalazł swoje miejsce w warszawskim środowisku harcerskim. W październiku 1934 r. został przybocznym 22 Warszaw­skiej Drużyny Harcerzy im. Romualda Traugutta w Hufcu Harcerzy ZHP na Żoliborzu. W latach 1935–1939 pełnił funkcję członka Komendy Hufca Harcerzy ZHP na Żoliborzu. W listopadzie 1936 r. uzyskał stopień instruktorski podharcmi­strza. W latach 1935–1936 był członkiem Studenckiego Kręgu Włóczęgów.

W latach trzydziestych aktywnie wykorzystywał możliwości, jakie stwarzał młodemu człowiekowi ruch harcerski. Był uczestnikiem i organizatorem obozów harcerskich w Jabłonce Orawskiej (1930), w Sielpi (1931, 1933), w Garbatce k. Radomia (1934), w Kościerzynie (1938), w Lesku (1939). Wziął udział także w najważniejszych ówczesnych wydarzeniach harcer­skich i skautowych na świecie, m.in.: II Narodowy Zlot Harcerzy w Poznaniu (1929), IV Jamboree w Gödölö na Węgrzech (1933), Jubileuszowy Zlot ZHP w Spale (1935), Zlot Skautów w Brasiowie w Rumunii (1936), V Jamboree w Vogelensang w Holandii (1937).

We wrześniu 1939 r. odbywał praktyki w Szpitalu Ewangelickim w Warsza­wie. Ze względu na przydział mobilizacyjny do KRU w Końskich, pchor. Zasacki powrócił do rodzinnego miasta. Otrzymał rozkaz stawienia się w Zamościu, gdzie dołączyć miał do macierzystego 85 Pułku Strzelców Wileńskich. Całą drogę do Zamościa pokonał na rowerze.

85 PSW został w dniach 3–4 września 1939 r. niemal całkowicie rozbity w walkach w obronie Piotrkowa Trybunalskiego. W tej sytuacji dołączył do jednego z oddziałów batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza „Sarny”, z którym przeszedł pozostałą część wojny obronnej.

Po napaści ZSRS na Polskę 17 września 1939 r., uczestniczył w dniach 29–30 września 1939 r. pod Szackiem w zwycięskiej bitwie KOP z 52 Dywizją Strzelecką Armii Czerwonej. S. Zasacki broniąc polskich pozycji obsługiwał ckm. Pod jego celnymi seriami załamał się atak sowieckiego plutonu. Za swój czyn otrzymał jeszcze na polu walki nominację do Krzyża Walecznych. Dopiero w 1974 r. szef Departamentu Kadr MON przyznał mu Krzyż Walecznych „za udział w walkach z hitlerowskim okupantem w latach 1939–1945”[sic!].

Po kapitulacji wojsk polskich, unikając niewoli niemieckiej i sowieckiej S. Zasacki powrócił do Końskich. Podjął pracę w koneckim szpitalu na oddziale zakaźnym. Za namową Franciszka Ludwiczaka „Frączyka” zaanga­żował się także w pracę konspiracyjną. Zawód lekarza i specjalne przepustki na czas godziny policyjnej wprowadzonej przez okupanta pomagały w realizacji nowych konspira­cyjnych obowiązków. W połowie października 1939 r. przystąpił do organizowania Komendy Obwodu Służby Zwycięstwu Polski pod dowództwem ppor. Jana Stoińskiego „Górskiego”. Zasacki pod pseudonimem „Sobota” objął referat medyczny, otrzy­mując zadanie nawią­zania kontaktu z innymi lekarzami i zorganizowanie konspiracyjnej służby zdrowia w powiecie koneckim. Pionem tym kierował z krótką przerwą aż do sierpnia 1943 r. W 1941 r. jego funkcję z racji wyższego stopnia pełnił przez krótki okres por. lek. Stanisław Zamłyński „Karmazyn”.

„Sobota” zorganizował szkolenia sanitarne, w których brali udział członko­wie oddziałów dywersyjnych. Odpowiadał za gromadzenie sprzętu medycznego i środków opatrunkowych. Szpital konecki stał się wsparciem dla ruchu oporu, dając schronienie dla rannych i chorych żołnierzy. W tym czasie zaangażował się również w działalność „Szarych Szeregów” (kryptonim wojenny ZHP) pod kierow­nictwem hm. Ireny Mydlarz.

Za sprawą list proskrypcyjnych dostarczonych rok wcześniej przez agenta Gestapo Maksa Szymańskiego „Relampago”, radomskie i koneckie Gestapo 20 sierpnia 1943 r. dokonało masowych aresztowań wśród konec­kich działaczy niepodległościowych. Niemcy zatrzymali od 250 do 500 osób działających w konspiracji. Aresztowany został również S. Zasacki. Zatrzymani trafili tymcza­sowo do obozu pracy w Bliżynie.

21 sierpnia 1943 r. ok. 200 osób załadowano na samochody i wywieziono bezpośrednio do KL Auschwitz. Zasacki oraz kpt. Wiktor Targowski, mec. Ludwik Nowiński, Bogumił Kacperski „Malina”, Andrzej Malanowicz „Wicher” i kilku innych żołnierzy AK zostali odesłani do więzienia w Radomiu. Podczas śledztwa Zasacki obarczał wszystkim agenta „Relampago”, by nie wydać nikogo z koneckiej konspiracji. Po zakończeniu przesłuchań w Radomiu został wywieziony do obozu koncentracyjnego KL Birkenau w Brzezince, gdzie dotarł 16 października 1943 r.

W KL Birkenau otrzymał numer 150 155. Z podobozu przejściowego trafił do Lagru D. Przez 3 miesiące pracował w kopalni żwiru nad Sołą oraz przy rozbudowie Lagru E. Na skutek przemę­czenia i złych warunków schudł do 25 kg i zachorował na dur brzuszny. Dzięki znajomym ze studiów medycznych (Włodzimierz Fijałkowski oraz prof. Jerzy Szawłowski), których spotkał w Lagrze E, udało mu się dostać do obozowego lazaretu. Po odzyskaniu sił pozostał w szpitalu, gdzie ze względu na swoje wykształcenie znalazł pracę. Jako student medycyny został przydzielony do laboratorium odcinka szpitalnego B II F. Wykonywał analizy zarówno dla pacjentów, jak i dla Niemców. Fałszując wyniki badań ratował chorych więźniów przed selekcją do komór gazowych. Pobrana krew odsyłana była do Instytutu Higieny SS w Rajsku k. Oświęcimia do eksperymentów medycznych. W ten sposób ocalał m.in. Zdzisław Arkuszyński (w l. 1962–1974 inspektor nadzoru budowlanego w Końskich).

Podczas pracy w obozowym szpitalu nawiązał także współpracę z konspi­racją obozową. Dzięki informacjom od jednej z takich formacji nocą 21 stycznia 1945 r. udało mu się zbiec przed zagładą. Do likwidacji wytypowani zostali wówczas wszyscy więźniowie nienadający się do ewakuacji i transportu oraz obozowy personel, w tym więźniowie zatrud­nieni w lazarecie. S. Zasacki z grupą więźniów (Władysław Rodowicz, Maria Kolenda i Danuta Świtalska z Warszawy, Kazimierz Smoleń z Krakowa, Alfons Buderawski z Baranowicz, Jerzy Borodzicz z Grodna oraz Władysława Kamieńska) przecięli druty ogrodzenia i uciekli. Uciekinierzy dotarli do kopalni w miejscowości Brzeszcze oddalonej od obozu o ok. 9 km. Z po­mocą sztygara Jana Jurczyka ukrywali się na terenie kopalni i okolicz­nych domów aż do 28 stycznia.

Po przejściu frontu uciekinierzy przedostali się do Krakowa. Po kilkudnio­wym odpoczynku w domu rodzinnym Kazimierza Smolenia, S. Zasacki powrócił 27 kwietnia 1945 r. do Końskich. Uprzedzony o aresztowaniach żołnierzy AK wyjechał ponownie do Krakowa. Znalazł pracę w Miejskim Szpitalu Zakaźnym w Prądniku Białym (obecnie Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II w Krakowie) i zakwaterowanie dla siebie i rodziny. Pracował tu do 1947 r. Jednocześnie na Wydziale Lekarskim Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego skończył przerwane wybuchem wojny studia, otrzymując tytuł lekarza medycyny – specjalisty chorób zakaźnych.

W czerwcu 1947 r. za namową dr. Mariana Zawirskiego powrócił na stałe do Końskich. Zatrudniony został przez Zarząd Miejski w Końskich na Oddziale Wewnętrznym i Zakaźnym szpitala miejskiego, gdzie pracował do 1949 r. W latach 1949–1954 był prawdopodobnie kierownikiem pogo­towia ratunkowego. Od 1954 r. do 1981 r. pracował na stanowisku kierownika Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Końskich, pełniąc jednocześnie przez kilka lat funkcję ordynatora Oddziału Zakaźnego. W 1981 r. przeszedł na emeryturę.

Poza pracą zawodową próbował ponownie zaangażować się w dzia­łalność ZHP. Przez nowe władze organizacji jako przedwojenny instruktor nie został dopuszczony do pracy z młodzieżą. Zaangażował się w inną działalność społeczną. Od 1951 r. był członkiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Należał także do Ligi Obrony Kraju i związków zawodowych. Po 1990 r. jak większość byłych weteranów AK został członkiem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Po 1989 r. otrzymał awans do stopnia kapitana, a w 1994 r. awansowany został na majora w stanie spoczynku.

Do czynnej pracy w ZHP powrócił dopiero 1 sierpnia 1982 r. W Hufcu ZHP w Końskich był jednym z twórców Kręgu Seniora „Łysica”–„Partyzant”, zrzeszającego najstarszych harcerzy i instruktorów Ziemi Koneckiej. W 1986 r. za swoją działalność w przedwojennym ZHP i w okresie okupacji niemieckiej otrzymał Krzyż „Za Zasługi dla ZHP” z Rozetą i Mieczami, a 15 maja 1989 r. mianowany został harcmistrzem. W 1992 r. został instruk­torem funkcyjnym Kręgu Seniora „Łysica”–„Partyzant”. W 1995 r. mianowany został członkiem Rady Kręgów „Łysica” przy Komendzie Chorągwi Kieleckiej ZHP. Ponownie wziął udział w ogólnopolskich zlotach ZHP w Zegrzu (1995) i Bednarach k. Gniezna (2000). Od października 2003 r. aż do śmierci pełnił funkcję przewodniczącego Sądu Harcerskiego Hufca ZHP w Końskich.

W życiu prywatnym w 1941 r. Stanisław Zasacki ożenił się z Krystyną Gadomską (1921–1995). W 1946 r. urodził im się syn Jan.

Stanisław Zasacki zmarł 29 października 2009 r. Pochowany został 3 listopada 2009 r. na cmentarzu parafialnym w Końskich.

Odznaczenia:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych (nr DK-10195/W, 11 VII 1974 r.)
• Złoty Krzyż Zasługi (1959 r.)
• Krzyż Partyzancki (1959 r.)
• Krzyż Armii Krajowej (1973 r.)
• Krzyż Oświęcimski
• Krzyż „Za Zasługi dla ZHP” z Rozetą i Mieczami (1986 r., nr 672)
• Złoty Krzyż Za zasługi dla ZHP (1993 r.)
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1959 r.)
• Medal Za działalność w Lidze Przyjaciół Żołnierza
• Odznaka Grunwaldzka (1960 r.)
• Odznaka 80-lecia Harcerstwa na Kielecczyźnie (26 II 1993 r.)
• Odznaka Weterana Walk o Niepodległość (25 XI 1995 r.)
• Odznaka Senior ZHP (4 V 1995 r.)
• Odznaka Za zasługi dla Chorągwi Kieleckiej ZHP (nr 21, 15 VI 2000 r.)

Źródła:

Archiwalia:

Archiwum Państwowe w Kielcach

• Zarząd Miejski w Końskich, sygn. 73, 74, 85

Archiwum Komendy Hufca ZHP w Końskich

• Karta z kartoteki instruktorskiej
• Rozkaz Komendanta Kieleckiej Chorągwi ZHP L 4/89 z 15 V 1989 r.
• Ankieta biograficzna

Zbiory Tadeusza Chmielowskiego

• List Stanisława Zasackiego do Tadeusza Chmielowskiego, Końskie, 23 III 1980 r.

Zbiory Marka Jedynaka

• Hanus P., Jedynak M., Biografie ludzi związanych z I Liceum Ogólnokształ­cącym im. KEN w Końskich [praca na konkurs „Najważniejsze wydarzenie w dziejach mojej społeczności. Świadkowie i świadectwa”].
• Jedynak M., Takie historie pisze tylko historia. Życie dh. hm. Stanisława Zasackiego [praca na konkurs „Czy znasz swój powiat?”].
• Relacja Stanisława Zasackiego, Końskie, 21 XII 2006 r.
• Zasacka K., Mój dziadek – żołnierz II wojny światowej [praca na konkurs „Czy znasz swój powiat?”].

Zbiory Jana Polaka

• Zasacki S., Życiorys, Końskie, 25 VIII 1993 r.
• Zasacki S., Życiorys, Końskie, 26 IX 1992 r.

Opracowania:

• Borzobohaty W., „Jodła”. Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ–AK 1939–1945, War­sza­wa 1988.
• Chmielowski T., Wagary ze stenem. Wspomnienia wojenne ucznia koneckiego gimnazjum, Łódź 2007.
• Jedynak M., Ucieczka z zagłady, „Tygodnik Konecki” 2005, nr 7.
• Kurczyński A., Absolwenci Państwowego Gimnazjum i Liceum w latach 1919–1995 [w:] Dzieje koneckiego gimnazjum i liceum 1915–1995, pod red. A. Massalskiego, Końskie-Kielce 1995.
• Lambert J., Sprawozdanie urzędowe [w:] Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Liceum i Gimnazjum im. Św. Stanisława Kostki w Końskich za rok szkolny 1937/38, Końskie 1938.
• Przeniosło M., Gimnazjum i Liceum w Końskich w latach 1915–1939 [w:] Dzieje koneckiego gimnazjum i liceum 1915–1995, pod red. A. Massalskiego, Końskie-Kielce 1995.
• Wikiera M., Ziemia Konecka w obronie Ojczyzny [w:] Końskie. Zarys dziejów, red. Marian Wikiera, Końskie 1998.
• Zarębski M. A., Wywiad z dr. Stanisławem Zasackim żołnierzem Września, więźniem Oświęcimia, „Eskulap Świętokrzyski” 2005, nr 10.
• Zasacki S., Szpital w Końskich podczas kampanii wrześniowej i okupacji hitlerowskiej [w:] Almanach świętokrzyskich eskulapów, red. Maciej A. Zarębski, Kielce 2007.
• Wróblewski B.P., Korporacja Studentów Uniwersytetu Poznańskiego „Baltia”, [w:] www.archiwumkorporacyjne.pl, źródło: http://www.archiwumkorporacyjne.pl/index.php/muzeum-korporacyjne/poznan/k-baltia/