Tworzyańska Natalia „Tala”

Natalia (w księdze parafialnej zapisana jako Antonina Natalia) urodziła się 3 czerwca 1891 r. w Końskich. Była córką Antoniego Fabickiego i Felicji (z domu Zbroszczyk). Ojciec był kasjerem w Urzędzie Miasta w Końskich. Od 1919 r. był radnym w Radzie Miejskiej, wybranej po raz pierwszy w wolnej Polsce. Zmarł w 1935 r.

Natalia ukończyła prywatną pensję „Wołowskiej” w Radomiu. W roku 1911 została żoną Bohdana Józefa Tworzyańskiego (1882-1942). Była matką Tomira (1912-1942), Bohdana (1914-1997), Bojomira (1917-2014) i Sławomira (1920), który zmarł na dezynterię w wieku niemowlęcym.

Brat Natalii, Edward Fabicki (ur. w 1904 r.) był uczniem Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Końskich, które ukończył w 1923 r. W roku 1920 jako ochotnik, z innymi gimnazjalistami brał udział w wojnie przeciwko Rosji sowieckiej. W 1923 r. wstąpił do wojska, następnie do Szkoły Podchorążych. Awansował do stopnia porucznika WP. Z chwilą wybuchu wojny brał udział w obronie Warszawy. Poległ od kul 11.09.1939 r. Po wojnie ekshumowany, jego prochy złożono na cmentarzu w Końskich.

Natalia jako matka miała powody do dumy – wychowała niesamowitych, żarliwych patriotów. Sama również działała w konspiracji pod ps. „Tala”. W domu Tworzyańskich na Koczwarze k. Końskich umieszczo­na została drukarnia, dzięki której wydawano biuletyn „Sprawy Polskie”[1]. Było to lokalne pismo konspiracyjne Tajnej Organizacji Wojskowej „Związek Orła Białego” (od czerwca 1940 r. podporządkowanej Związkowi Walki Zbrojnej), wydawane w Końskich w latach 1939-1941 (początkowo powielane ręcznie, później maszynowo) z inicjatywy Jana Wypiórkiewicza „Scaevoli”. Pismo zawierało informacje bieżące o terrorze niemieckim w Polsce, jak i artykuły publicystyczne o Niemcach, ich sojusznikach, a także aliantach i wojnie. Natalia „Tala” pomagała w reda­gowaniu i korekcie „Spraw Polskich”. Dom Tworzyańskich stanowił punkt zbiorczy dywersji Obwodu Końskie. Tam również przechowywano przez pewien czas materiały i sprzęt pochodzący ze zrzutu, dokonanego w nocy 30/31 marca 1942 r. przez aliantów.

W nocy z 1 na 2 listopada 1942 r. dom Tworzyańskich został otoczony przez Niemców. Wywiązała się walka, w której poległ najstarszy syn Natalii – Tomir, ps. „Borsuk”, a ona została ranna. Znajdujący się tam radiooperator Komendy Głównej – Tadeusz Jóźwiak ps. „Piast”, uciekł wraz ze sprzętem, a Bojomir Tworzyański „Ostoja” i Stanisław Białecki „Scaevola II”, obrzucając gestapowców granatami, zbiegli do pobliskiego lasu. Ranna i w głębokim szoku Natalia była niezdolna do ucieczki. Została przewiezio­na do więzienia przy ul. Jatkowej w Końskich i umiesz­czona w celi szpitalnej, skąd 3 listopa­da przewieziono ją do więzienia w Radomiu. W wyniku tortur przeszła dwa wylewy. Rodzina utrzymywała z nią kontakt dzięki grypsom przenoszonym przez siostry zakonne szarytki.

Z tamtego okresu pochodzi różaniec wykonany przez Natalię z czarnego chleba, traktowany w rodzinie jak najcenniejsza relikwia. Próba wykupienia Natalii z aresztu nie powiodła się. Kwota 300 000 zł została wpłacona, a Natalia wypuszczona, jednak według relacji siostry zakonnej ponownie aresztowana. Ślad po niej zaginął. Na cmentarzu w Końskich, w rodzinnym grobie Tworzyańskich, znajduje się symboliczna mogiła Natalii.

Przed domem na Koczwarze stoi pomnik poświęcony por. Tomirowi Tworzyańskiemu „Borsukowi” i jego matce. Na pamiątkowej tablicy widnieje napis:

„W tym miejscu 2.XI.1942 r.
poległ przedzierając się przez kordon Gestapo i hitlerowskiej policji
członek Komendy Obwdu ZWZ-AK
oraz została uwięziona – żołnierz konspiracji
NATALIA TWORZYAŃSKA
matka trzech synów
zamordowana bestialsko podczas śledztwa
przez Gestapo w Radomiu.
Ten symbol ofiary
postawili koledzy i podkomendni
późniejsi Żołnierze Świętokrzyskich Zgrupowań
Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”

MATCE I SYNOWI

[1] http://akokregkielce.pl/tworzyanski-tomir.html

Źródła:

• Borzobohaty W., „Jodła”. Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ–AK 1939–1945, Warszawa 1988.
• Brzozowski J., Końskie wczoraj i dziś. Historia miasta na tle regionu,  Warszawa 1975.
• Chlebowski C., Cztery z tysiąca, Warszawa 1981.
• Dokumenty do dziejów Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, wstęp, wybór i oprac. Marek Jedynak, Kielce–Kraków 2014.
• Dzieje koneckiego gimnazjum i liceum. 1915-1995, pod red. A. Massalskiego, Końskie – Kielce 1995.
• Faworski B., Konecka nekropolia. Znaki czasu 1939-1945, Cz. 1, Końskie-Kielce  2011.
• Jedynak M., Niezależni kombatanci w PRL. Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt” (1957–1989), Kielce–Kraków 2014.
• Kacperski B., Wroniszewski J.Z., Końskie i powiat konecki 1939 – 1945. Cz. 3, Konspiracja konecka 1939-1943, Końskie 2005.
• Kacperski B., Wroniszewski J.Z., Wroniszewski J.K., Końskie i powiat konecki 1939 – 1945. Cz. 6, Konecka księga pamięci, Końskie 2008.
• Końskie. Zarys dziejów , pod red. M. Wikiery, Końskie 1998.
• Natalia Tworzyańska. Nota biograficzna, oprac. wnuk Bohdan Tworzyański (październik 2018), mps w archiwum BPMiG Końskie.
• Polak J., Por. Bohdan Tworzyański harcmistrz – senior ZHP, „Tygodnik Konecki” 1997, nr 32.
• Polak J., Por. Bohdan Tworzyański harcmistrz – senior ZHP, cz.2, „Tygodnik Konecki” 1997, nr 33.
• Sasal–Sadowska H., W poszumie lasów koneckich. Tajne nauczanie, walka, martyrologia nauczycieli i młodzieży w powiecie koneckim w okresie okupacji 1939-1945, Kraków-Wrocław 1983.
• Tworzyański B., Tak jak pamiętam : AK – Ziemia Konecka i Nowogródzka 1939-1945,  Warszawa 1995.
• Białecki S. „Scewola”, Obwód Końskie w latach 1939 – 1942, [w:] zeszytykombatanckie.pl, źródło: http://zeszytykombatanckie.pl/obwod-konskie-w-latach-1939-1942/
• Grobonet. Końskie. Cmentarz Parafialny, źródło: http://konskie36.artlookgallery.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=12678&inni=0&cinki=5
• Księgi parafialne parafii św. Mikołaja Końskie [w:] źródło: familyserch.org,
• Natalia Tworzyańska. Materiały o charakterze aktowym, [w:] Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, źródło:  http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=201535&from=&dirids=130&ver_id=&lp=1&QI=
• Wroniszewski J. Z. „Znicz”, Jak rządził i zginął zbrodniarz z Końskich,[w:] zeszytykombatanckie.pl, źródło: http://zeszytykombatanckie.pl/jak-rzadzil-i-zginal-zbrodniarz-z-konskich/