Piwnik Jan „Ponury”, „Donat”, „Jaś”

Syn Jana i Zofii z d. Kłonicy, ur. 31 sierpnia 1912 r. w Janowicach. Rodzice posiadali gospodarstwo rolne. Ukończył Szkołę Powszechną w Janowicach. W latach 1924–1932 uczył się w Państwowym Gimnazjum Męskim im. Joachima Chreptowicza w Ostrowcu Świętokrzyskim.

Po maturze zgłosił się ochotniczo do odbycia służby wojskowej, w związku z czym mógł wybrać jednostkę. Od sierpnia 1932 r. do czerwca 1933 r. uczył się w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego we Włodzimierzu Wołyńskim. Jako plutonowy podchorąży rezerwy artylerii skierowany został na praktykę dowódczą do 10 Pułku Artylerii Ciężkiej w Przemyślu. Do rezerwy odszedł w stopniu tytularnego ogniomistrza podchorążego rezerwy artylerii.

Niedługo później złożył podanie o przyjęcie do Policji Państwowej. W styczniu 1934 r. skierowany został do Normalnej Szkoły Fachowej dla Szeregowych Policji Państwowej w Mostach Wielkich. Po jej ukończeniu skierowany został do służby w Warszawie. Służbę policyjną przerywały mu ćwiczenia rezerwistów, po których awansował w 1934 r. na starszego ogniomistrza podchorążego rezerwy artylerii, a w 1935 r. został miano­wany na podporucznika rezerwy.

Po ćwiczeniach jeszcze w 1934 r. podjął służbę w Urzędzie Śledczym PP m.st. Warszawy. Przydzielony był do ochrony prezesów Rady Ministrów. W lutym 1935 r. awansowany na starszego posterunkowego PP. W lipcu 1935 r. przenie­siony do policji w Kowlu. Kolejny raz awansował w marcu 1936 r. – na przodow­nika PP, a we wrześniu 1936 r. mianowany został komendantem Posterunku PP w Kisielinie w pow. horochowskim.

Po specjalnym kursie w Szkole Oficerów Policji Państwowej w maju 1938 r. mianowany został starszym przodownikiem PP. Przeniesiony służbowo do Golędzionowa, gdzie 5 kwietnia 1939 r. rozpoczął służbę w Grupie Rezerwy Policyjnej na stanowisku dowódcy 1 plutonu 3 kompanii GRP. 1 maja 1939 r. mianowany na pierwszy stopień oficerski – aspiranta PP. 19 maja 1939 r. został dowódcą 3 kompanii GRP.

Zmobilizowany na wojnę obronną 1939 r. w szeregach GRP. Ochraniał przeprawy mostowe na Pilicy w rejonie Nowe Miasto nad Pilicą – Białobrzegi. Następnie skierowany z oddziałem na południowy wschód. 21 września 1939 r. internowany na Węgrzech. Po kilku miesiącach pobytu zbiegł i przedostał się przez Jugosławię i Włochy do Francji.

Otrzymał przydział do 4 Dywizji Piechoty. Nie wziął w czynny sposób udziału w kampanii francuskiej 1940 r. Ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Na Wyspach przydzielony do 4 Brygady Kadrowej Strzelców płk. Stanisława Sosabowskiego. Jednostka przekształcona została w później­szym czasie w 1 Samo­dzielną Brygadę Spadochronową, a J. Piwnik rozwijał w niej nowe umiejętności, m.in. kończąc szkolenie spadochronowe i inne kursy specjalistyczne.

Jan Piwnik zgłosił się do służby w okupowanej Polsce. Przeniesiony został 7 października 1941 r. na stan ewidencyjny Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. W trakcie przygotowań do skoku do Polski odbył cykl szkoleń, m.in. kurs spadochronowy, kurs łączności, kurs dywersyjno-minerski, kurs walki konspiracyjnej, kurs „korzonkowy” (bytowania w terenie) oraz szkolenie odprawowe. Awansowany na porucznika rezerwy artylerii ze starszeństwem z dniem 20 marca 1941 r. Na rotę ZWZ zaprzysiężony został 10 października 1941 r. Do Polski skoczył nocą 7/8 listopada 1941 r. podczas operacji lotniczej „Ruction”. Wylądował w rejonie Czatolina na placówce krypt. „Ugór”.

W ZWZ jego pierwszym przydziałem była komórka odbioru zrzutów w Oddziale V Komendy Głównej ZWZ–AK krypt. „Syrena”. W maju 1942 r. przydzielony został do Wydzielonej Organizacji Dywersyjnej „Wachlarz”. Pełnił funkcję dowódcy II Odcinka. Wyznaczony na dowódcę akcji rozbicia więzienia w Pińsku. Przeprowadził ją z sukcesem 18 stycznia 1943 r., uwalniając kpt. cc Alfreda Paczkowskiego „Wanię” i innych żołnierzy „Wachlarza”. Za ten czyn razem z por. cc Janem Rogowskim „Czarką” odznaczony został Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl.

Po likwidacji „Wachlarza” por. „Ponury” przydzielony był jako wykła­dowca kursów organizowanych przez Kierownictwo Dywersji „Kedyw” KG AK. W marcu 1943 r. od szefa „Kedywu” płk. Augusta Emila Fieldorfa „Nila” uzyskał zgodę na utworzenie oddziałów partyzanckich w Okręgu Radomsko-Kieleckim AK. W związku z tym 4 czerwca 1943 r. objął dowództwo nad „Kedywem” ww. okręgu i rozpoczął scalanie dotychczas funkcjonujących grup „Kedywu”. Utworzył Zgrupowania Partyzanckie AK „Ponury”, liczące w największym okresie rozwoju ok. 300–350 żołnierzy. Oddział podzielony na trzy pododdziały operował w rejonie Wykusu (I Zgrupowanie – por. cc Eugeniusz Kaszyński „Nurt”), na Ziemi Koneckiej (II Zgrupowanie – ppor. cc Waldemar Szwiec „Robot”) i w Górach Świętokrzyskich (III Zgrupowanie – ppor. Stanisław Pałac „Mariański”). Ponadto J. Piwnik zorganizował w Suchedniowie konspiracyjną produkcję broni maszynowej, która miała zasilać w broń rozrastające się oddziały.

Zintensyfikowanie działań partyzanckich w terenie spowodowało niemiecką pacyfikację Michniowa w dniach 12 i 13 lipca 1943 r., w wyniku której śmierć poniosło 204 cywilnych mieszkańców wsi. Ponadto działalność w szeregach oddziału agenta Gestapo doprowadziła do trzech obław na Zgrupowania oraz pomniejszych, lecz równie celnych, uderzeń przeciwpartyzanckich. Spowodowało to, że Komenda Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK doprowadziła do zwolnienia por. Piwnika z zajmowanego stanowiska. 20 stycznia 1944 r. wyjechał do Warszawy do dyspozycji dowódcy AK.

Po miesiącu pobytu w stolicy, wyjechał na Nowogródczyznę. W kwietniu 1944 r. wyznaczony został na stanowisko dowódcy VII bata­lionu 77 Pułku Piechoty AK. Z dużym, ok. siedmiusetosobowym oddziałem rozpoczął realizację założeń akcji „Burza”. Do pierwszych zadań oddziału należało zlikwido­wanie niemieckich umocnionych punktów oporu, tzw. Stützpunktów. Podczas akcji na punkt w Bohdanach k. Jewłaszy 16 czerwca 1944 r. por. cc Jan Piwnik „Ponury” zginął od ran odniesionych podczas szturmu. Pochowany został dwa dni później na cmentarzu parafialnym w Wawiórce.

W latach 1969–1987 rodzina Jana Piwnika oraz Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”–„Nurt” czyniła starania o sprowadzenie jego prochów z ZSRS do Polski. Zgodę na ekshumację uzyskano dopiero w 1987 r. i 17 września prochy cichociem­nego dotarły do klasztoru oo. Cystersów w Wąchocku. Ponownie uroczyście pochowany został w dniach 10–12 czerwca 1988 r. w Wąchocku. W pogrzebie wzięło udział ok. 30 000 uczestników.

31 października 2012 r. decyzją Ministra Obrony Narodowej pośmiertnie awansowany został do stopnia pułkownika.

Prywatnie 27 listopada 1943 r. poślubił kpt. Emilię Malessę z d. Izdebską „Marcysię”, wówczas szefową Wydziału Łączności Zagranicznej Oddziału V KG AK. Małżeństwo było bezdzietne.

Odznaczenia:

• Order Wojenny Virtuti Militari IV kl.
• Order Wojenny Virtuti Militari V kl. dwukrotnie
• Order Odrodzenia Polski I kl.
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Brązowy Krzyż Zasługi
• Krzyż Armii Krajowej
• Medal Wojska po raz 1 i 2
• Odznaka „Za ofiarną pracę”
• Odznaka pamiątkowa Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim
• Oficerska odznaka pamiątkowa 10 Pułku Artylerii Ciężkiej
• Znak Spadochronowy, Bojowy Znak Spadochronowy
• Honorowa Odznaka Żołnierza Armii Krajowej Korpusu „Jodła”
• Honorowa Odznaka Żołnierza Armii Krajowej Okręgów Wileńskiego „Wiano”
  i Nowogródzkiego „Nów”
• Odznaka Żołnierza Armii Krajowej byłego Okręgu Radomsko-Kieleckiego

Źródła:

Studium Polski Podziemnej w Londynie

Cichociemni skoczkowie do Kraju

Opracowania:

• Borzobohaty W., „Jodła”. Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ–AK 1939–1945, Warszawa 1988.
• Chlebowski C., Cztery z tysiąca, Warszawa 1983.
• Chlebowski C., Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie, Warszawa 2017.
• Chlebowski C., Wachlarz. Monografia Wydzielonej Organizacji Dywersyjnej Armii Krajowej wrzesień 1941 – marzec 1943, Warszawa 1990.
• Dokumenty do dziejów Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, wstęp, wybór i oprac. Marek Jedynak, Kielce–Kraków 2014.
• Drogi Cichociemnych. Opowiadania zebrane i opracowane przez Koło Spadochroniarzy Armii Krajowej, [red. Kazimierz Iranek-Osmecki], Londyn 1954.
• Jedynak Marek, Robotowcy 1943. Monografia II Zgrupowania Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, Końskie 2007.
• Königsberg W., Droga „Ponurego”. Rys biograficzny mjr. Jana Piwnika, Warszawa 2014.
• Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. Wykazy odznaczonych za czyny z lat 1863–1864, 1914–1945, Koszalin 1997.
• Ostatnia droga komendanta Ponurego, red. T. Karolak, Warszawa 1990.
• Ponury, Nurt, ich żołnierze, red. Zdzisław Witebski „Poraj”, Warszawa 1988.
• Tochman K.A., Słownik Biograficzny Cichociemnych, T. 1, Zwierzyniec–Rzeszów 2008.