Niewęgłowski Adam „Dziadek”

Urodził się 11 kwietnia 1882 r. w Czystej, jako syn Ignacego i Ewy z domu Młynarczyk. Był kowalem w Starej Kuźnicy. Brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej (1904-1905). Biegle władał językiem rosyjskim. Był niezwykle oczytany, umiał czytać mapy.

Podczas II wojny światowej Adam Niewęgłowski uratował wiele osób. W obrębie swojego domu, obejścia oraz najbliższej okolicy zbudował system schowków, w których ukrywał uciekinierów. W kuźni ukrywał się m.in. żołnierz i egzekutor Armii Krajowej Jacek Wilczur „Kazik Lwowiak”, którego uratował i operował „Dziadek”, a także Tadeusz Chmielowski „Klon”, „Bartek”, „Walter”.

Niewęgłowski ratował od zagłady Polaków, Żydów oraz jeńców radzieckich zbiegłych z niewoli niemieckiej.

…Członek AK, pomagający ze wszystkich sił polskim partyzantom, ukrywającym się Żydom i wreszcie jeńcom radzieckim – uciekinierom z obozu.

W lutym 1944 r. „Dziadek” przyjął pod swój dach i przeprowadził do oddziału partyzanckiego trzech zbiegłych jeńców, których znalazł w lesie w pobliżu Kuźnicy, tak wycieńczonych, że nie mieli sił iść dalej i czekali już tylko na śmierć. Byli to: Iwan Deladze, Stiepan Griazinow i Paweł Szubidze.

W marcu i kwietniu „Dziadek” czterokrotnie zajął się zbiegami – raz była to licząca około 12 osób grupa Gruzinów, innym razem przybyli Rosjanie i Ukraińcy z okolic Charkowa. Przez dom „Dziadka” przewinęli się także Sybiracy, Turkmeni, Ormianie, Żydzi, Czuwasze, mieszkańcy Abchazji, Uzbekistanu, Kazachstanu.

Po pewnym czasie sława „Dziadka” rozeszła się tak szeroko, że zbiegowie, którym udało się dotrzeć do Starej Kuźnicy, pytali wprost o niego, traktując jego dom jako punkt etapowy na drodze do wolności.

Wieczorem w pierwszy dzień Wielkanocy 1944 r. przywlokło się do niego kilku wycieńczonych półnagich mężczyzn. Wniesiono ich do izby. Przez kilka dni trwała walka o życie zagłodzonych, storturowanych ludzi. Mieszkańcy wsi przynieśli odzież i obuwie, mleko, jaja, ser, słoninę. W ciągu dnia zbiegów ukrywano na strychu, na noc sprowadzono na dół. [….]. (Wilczur J. E., Sosny była świadkami, Warszawa 1982, s. 218)

Adam Niewęgłowski był ostatnim kowalem w Starej Kuźnicy. Praco­wał do 1957 r. Następnie przekazał kuźnię skarbowi państwa, którą odremontowano i wpisano do rejestru zabytków nieruchomych. Za opiekę nad kuźnią przyznano mu dożywotnią rentę.

Był dwukrotnie żonaty:

• ze Stanisławą z d. Kosierkiewicz (pochodzącą z Piły k. Końskich), z którą miał troje dzieci: Pelagia (ur. 25 XII 1909, zm. 19 IX 1995; spoczywa na cmentarzu parafialnym w Końskich), Aleksander (ur. 9 II 1912, zm. 27 XI 1994; spoczywa na cmentarzu parafialnym w Końskich), Adam (żył 6 miesięcy – nie są znane daty życia);
• z Anną, z d. Młynarczyk (pochodzącą z Czarnieckiej Góry, ur. 23 II 1894, zm. 14 II 1974; spoczywa na cmentarzu komunalnym w Nysie), z którą miał sześcioro dzieci: Kazimierz (ur. 21 XI 1921, zm. 18 II 1994; spoczywa na cmentarzu komunalnym w Brzegu), Stanisława (ur. 28 I 1923, zm. 13 II 2017; spoczywa na cmentarzu komunalnym w Brzegu), Jan (ur. 1925, zm. 10 II 1945), Stanisław (ur. 11 IV 1927, zm. 13 XII 2004; spoczywa na cmentarzu parafialnym w Końskich), Tomasz (ur. 14 I 1929, zm. 23 VII 1997; spoczywa na cmentarzu w Tułowicach), Teresa (ur. 11 V 1930, zm. 18 X 2016; spoczywa na cmentarzu komunalnym w Nysie).

Nie zachowały się groby żony Stanisławy, małego Adama i tragicznie zmarłego w ostatnich dniach wojny Jana.

Adam Niewęgłowski zmarł 27 lipca 1973 r. w Starej Kuźnicy. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Końskich. 

Kuźnia w Starej Kuźnicy została pokazana w 2015 r. w reportażu TVN24 o dr. Jacku Wilczurze.

Źródła:

• Chmielowski T., Wagary ze stenem. Wspomnienia wojenne ucznia koneckiego gimnazjum, Łódź 2007.
• Wilczur J.E., Sosny były świadkami. Ziemia konecka w latach okupacji 1939-1945, Warszawa 1982.
• Kuźnia wodna [w:] Konskie.travel, źródło: http://konskie.travel/pl/informator_turystyczny/co_zobaczyc/o,12,kuznia_wodna.html
• Stara Kuźnica (województwo świętokrzyskie)[w:] wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Stara_Ku%C5%BAnica_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bwi%C4%99tokrzyskie)
• Wilczur J.E., Tatarska epopeja w lasach kieleckich [w:] ioh.pl, źródło: http://ioh.pl/artykuly/pokaz/tatarska-epopeja-w-lasach-kieleckich,1060/
• Wodna kuźnia w Starej Kuźnicy. Również kryjówka podczas wojny [w:] salon24.pl, źródło: https://www.salon24.pl/u/polaneis/658279,wodna-kuznia-w-starej-kuznicy-rowniez-kryjowka-podczas-wojny
• Wywiad z p. Henrykiem Niewęgłowskim, wnukiem Adama Niewęgłowskiego – czerwiec 2018 r.
• Wywiad z p. Mieczysławą Kamodą, sołtysem Starej Kuźnicy- czerwiec 2018 r.
• Wywiad z p. Teresą Chrzanowską, wnuczką Adama Niewęgłowskiego – wrzesień 2018 r.