Janiszewski Stanisław Jan „Dąb”, „Dewajtis”
Syn Edmunda Stanisława Janiszewskiego i Janiny Marianny z d. Jasztal, ur. 13 października 1921 r. w Koziej Woli. Do 1932 r. mieszkał w Dyszowie, gdzie jego ojciec dzierżawił mały młyn wodny. W 1932 r. rodzina przeprowadziła się do Koziej Woli. Naukę rozpoczął w Szkole Powszechnej w Kornicy. Po przeprowadzce kontynuował ją w szkołach w Koziej Woli i Stąporkowie. W latach 1935–1939 uczył się w Państwowym Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Końskich.
Na początku 1940 r. wstąpił do ZWZ. Służył na placówce Kozia Wola jako łącznik pomiędzy placówkami Podobwodu ZWZ Końskie-Wschód. Używał pseudonimu „Dąb”. Od 1 maja 1941 r. do 1942 r. posiadał przydział do koneckiego oddziału dywersyjnego pod dowództwem kpr. pchor. lotn. Zygmunta Wyrwicza „Cumulusa”, a następnie kpr. Kazimierza Chojniarza „Walcza”, „Wacka”. Brał udział w kilkunastu akcjach dywersyjnych i sabotażowych na terenie Końskich.
Już w okresie służby w dywersji wyznaczany był do wykonywania wyroków śmierci. Jedną z akcji „główek” była likwidacja kasjerki na dworcu kolejowym w Końskich, która była agentką koneckiego Gestapo. Razem z Janiszewskim wzięli w niej udział Franciszek Salata „Huragan” i Wilk „Czarny” – obaj z placówki AK w Smarkowie.
Należy wspomnieć, że ze względu na swoje obowiązki w dywersji podobwodu, „Dąb”–„Dewajtis” prawdopodobnie już zimą 1942/1943 r. zetknął się z ppor. Waldemarem Szwiecem „Robotem”. Skoczek został wyznaczony przez Komendę Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK na stanowisko inspektora „Kedywu” na Obwód AK Końskie. Janiszewski angażował się w działania „Robota” na Ziemi Koneckiej, stanowiąc jednocześnie jego osobistą ochronę w trakcie odbywania podróży służbowych po obwodzie. Razem z ppor. Szwiecem uczestniczył w szkoleniu dywersyjnym kolejarzy, odpowiedzialnych za podkładanie ładunków z opóźnionym zapalnikiem w wagonach towarowych wiozących niemieckie zaopatrzenie na front wschodni. Uczestniczył także w pierwszej akcji dywersyjnej „Robota” na Konecczyźnie, tj. w zdobyciu i spaleniu pociągu towarowego na stacji Wąsosz Konecki nocą 12/13 lutego 1943 r.
Od stycznia do 4 lipca 1943 r. uczestniczył w Końskich w kursie pomocy medycznej w ramach niemieckiej obrony przeciwlotniczej pod kierownictwem lek. Stanisława Zamłyńskiego. Faktycznie był to zakonspirowany Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty, zorganizowany przez Komendę Obwodu AK Końskie. Po szkoleniu otrzymał awans do stopnia kaprala.
Po ukończonej podchorążówce i awansie na kaprala, „Dewajtis” został wyznaczony na dowódcę grupy dywersyjnej Podobwodu AK Końskie-Wschód. Odpowiadał za zorganizowanie i funkcjonowanie drużyny dywersyjnej.
Po „wsypie” koneckiej konspiracji w dniu 12 lipca 1943 r., zorganizowany został leśny Oddział Dywersji Bojowej Obwodu AK Końskie pod komendą kpr. Tadeusza Jencza „Allana”. 16 lipca do stacjonującej w podkoneckich lasach grupy dołączył także zdekonspirowany „Dewajtis”.
Oddział Dywersji Bojowej nocą 19/20 sierpnia 1943 r. wsparł II Zgrupowanie Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” podczas akcji na pociąg towarowy na stacji Wąsosz Konecki. Po akcji oddział wszedł w skład II Zgrupowania. Kpr. „Dewajtis” znalazł się w 3 plutonie „koneckim”, lecz był luźno związany z oddziałem. Wykonywał różnego rodzaju zadania, często dowódca wysyłał go w teren.
Z oddziałem „Robota” przeszedł szlak bojowy aż do śmierci dowódcy. Uczestniczył w akcji na Końskie (31 sierpnia/1 września 1943 r.), dowodząc patrolem likwidującym konfidentów. Ponadto brał udział w akcji na niemiecki pociąg urlopowy w Wólce Plebańskiej (4 września 1943 r.), w boju pod Smarkowem przeciwko Żandarmerii niemieckiej (13 września), w II koncentracji na Wykusie (15 września) i II obławie (16–18 września). Po powrocie oddziału w Lasy Niekłańskie, został urlopowany. Do zgrupowania powrócić miał 14 października 1943 r.
Tego dnia aresztowany we wsi Piasek przez Gestapo podczas obławy na ppor. „Robota”. Po kilku dniach przesłuchań i tortur, zdołał uwolnić się i zbiegł z siedziby Gestapo. Następne tygodnie przeznaczył na leczenie. Przebywał na melinach w Koziej Woli i Kazanowie, gdzie poznał swoją przyszłą żonę Janinę Aldonę Dorosławską „Czaplę”, „Dankę”, łączniczkę AK.
Wiosną 1944 r. wszedł w skład Oddziału Partyzanckiego AK por. Antoniego Hedy „Szarego”. Podczas akcji „Burza” służył w 1 plutonie 4 kompanii II batalionu 3 Pułku Piechoty Legionów AK. W stopniu kaprala podchorążego dowodził drużyną. Brał udział we wszystkich akcjach i potyczkach na terenie dzisiejszych powiatów koneckiego, skarżyskiego i szydłowieckiego. W oddziale był aż do jego rozformowania w listopadzie 1944 r. Wojnę zakończył w stopniu kaprala podchorążego.
Po zakończeniu działań wojennych, ujawnił się 10 kwietnia 1945 r. na Posterunku MO w Stąporkowie, gdzie zdał pistolet P-38. W latach 1945–1946 pracował jako nauczyciel w Smarkowie. W latach 1947–1948 przebywał w Katowicach, Warszawie i Szczecinie. Jego powojenne losy nie są jednoznacznie wyjaśnione. Prawdopodobnie zaangażowany był w działania struktur konspiracji poakowskiej. Przez pewien czas prawdopodobnie z tego powodu przebywał też w więzieniach.
W 1948 r. Janiszewski osiedlił się w Kościerzynie, gdzie podejmował się różnych zawodów. W latach 1948–1950 pracował jako starszy referent finansowy w Zakładach Mięsnych. W późniejszym okresie mieszkał bądź przebywał w Starogardzie, a od 1950 r. ponownie w Kościerzynie. W latach 1951–1952 pracował w Kościerzynie na stanowisku kierownika w Spółdzielni Spożywców „Społem” (hotel i gospoda). W 1952 r. zatrudnił się jako technik normowania w Żwirowni „Lubiana”. Co najmniej od czerwca 1952 r. do 1953 r. pracował jako kierownik kościerzyńskiej placówki Spółdzielni Pracy Transport Lotniczy, Lądowy i Morski „Ekspedytor” Przeładunek – Transport – Konwój w Gdyni. W 1954 r. sprowadził się na krótko do Końskich, gdzie znalazł zatrudnienie jako referent spedycji w oddziale PKS. W latach 1954–1957 pracował jako rybak i robotnik leśny w Leśnictwie Polana,wchodzącym w skład Państwowego Nadleśnictwa Zapałów z siedzibą w Polanie (poczta Ruszów) w okolicach Zgorzelca. W 1958 r. przeprowadził się do Słubic. Objął stanowisko kierownika magazynu w Słubickich Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Komes”.
W czerwcu 1971 r. powrócił na stałe do Końskich. Od 1971 r. do 1982 r. pracował na stanowisku kierownika magazynów w Przedsiębiorstwie Produkcji Galanteryjno-Odzieżowej „Progal” Łódź Zakład nr 9 w Końskich. W czerwcu 1982 r. przeszedł na wcześniejszą emeryturę.
Od sierpnia 1980 r. działał w NSZZ „Solidarność”. Został członkiem i współorganizatorem Koła Kombatantów NSZZ „Solidarność”.
Na początku lat 80. XX w. zaangażował się w działalność Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”. Był jednym ze współtwórców uroczystości „Koneckiego Września” oraz głównym budowniczym pomników zlokalizowanych w miejscach walk II Zgrupowania Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” na Ziemi Koneckiej. Postawił je z pomocą kilku osób (m.in. Andrzej Kosma, Ryszard Ciesielski, Zbigniew Janiszewski), bez zgody ówczesnych władz politycznych i administracyjnych.
Po 1989 r. ponownie został członkiem NSZZ „Solidarność”. 23 stycznia 1991 r. wstąpił do Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Od 2002 r. był honorowym członkiem 5 Koneckiej Drużyny Harcerskiej „Feniks” im. ppor. cc Waldemara Szwieca „Robota” z Hufca ZHP w Końskich; od 2003 r. był honorowym członkiem Jednostki Strzeleckiej nr 2018 Związku Strzeleckiego „Strzelec” OSW
w Sandomierzu.
Zmarł 31 marca 2017 r. w Końskich. Pochowany został 5 kwietnia 2017 r. na cmentarzu parafialnym w Końskich w asyście wojskowej.
Odznaczenia:
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski pośmiertnie
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami po raz 1
- Krzyż Walecznych po raz 1, 2 i 3
- Krzyż Partyzancki
- Krzyż Armii Krajowej
- Medal Wojska po raz 1, 2, 3 i 4
- Srebrny Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej
- Odznaka pamiątkowa Akcji „Burza”
- Odznaka Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”–„Nurt”
- Honorowa Odznaka Żołnierza Armii Krajowej Korpusu „Jodła”
- Honorowa Odznaka Żołnierza 3 pp Leg. AK
- Odznaka Weterana Walk o Niepodległość
- Honorowa Odznaka Stowarzyszenia Pamięci Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”–„Nurt”
Źródła:
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach
- Prokuratura Wojewódzka w Kielcach
- Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Kielcach
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
- Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego
- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
Archiwum Państwowe w Kielcach
- Urząd Wojewódzki w Kielcach – Wydział do Spraw Wyznań
- Zarząd Okręgu ZBoWiD w Kielcach
Zbiory Stanisława Janiszewskiego
- Dokumenty rodzinne
Zbiory Marka Jedynaka
- Janiszewski Stanisław, Wspomnienia, rkps, [Końskie], [b.d.]
- Oświadczenie Jerzego Oskara Stefanowskiego, Łódź, 25 V 1984 r.
- Oświadczenie Tadeusza Chmielowskiego „Bartka”, Łódź, 25 V 1984 r.
- Relacja Andrzeja Kosmy, Końskie, 19 II 2010 r.
- Relacja Stanisława Janiszewskiego ps. „Dewajtis”, Końskie, 31 VIII 2007 r.
- Życiorys Stanisława Janiszewskiego do Deklaracji o uznanie kombatanctwa, Końskie 9 V 1984 r.
Opracowania:
- Chlebowski C., Cztery z tysiąca, Warszawa 1983.
- Chlebowski C., Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie, Warszawa 2017.
- Chmielowski T., Wagary ze stenem. Wspomnienia wojenne ucznia koneckiego gimnazjum, Łódź 2007.
- Dokumenty do dziejów Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, wstęp, wybór i oprac. Marek Jedynak, Kielce–Kraków 2014.
- Garbacz J., Sylwetki – Stanisław Janiszewski ps. „Dewajtis”, cz. 1 i 2, „Gazeta Konecka” 1994, nr 5 i 6.
- Jedynak M., Niezależni kombatanci w PRL. Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt” (1957–1989), Kielce–Kraków 2014.
- Jedynak M., Robotowcy 1943. Monografia II Zgrupowania Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”, Końskie 2007.
- Krzaczyński T. Z., Z „Robotem” na Końskie, Końskie 1993.
- Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Liceum i Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Końskich za rok szkolny 1937/38, Końskie 1938.
- Wroniszewski J. Z., Wroniszewski J. K., Konecki Wrzesień, Końskie 2010.
- Wroniszewski J. Z., Życie w „ciekawych czasach”, Końskie 2009.