Janiszewski Stanisław Jan „Dąb”, „Dewajtis”

Syn Edmunda Stanisława Janiszewskiego i Janiny Marianny z d. Jasztal, ur. 13 października 1921 r. w Koziej Woli. Do 1932 r. mieszkał w Dyszowie, gdzie jego ojciec dzierżawił mały młyn wodny. W 1932 r. rodzina przeprowadziła się do Koziej Woli. Naukę rozpoczął w Szkole Powszechnej w Kornicy. Po przeprowadzce kontynuował ją w szkołach w Koziej Woli i Stąporkowie. W latach 1935–1939 uczył się w Państwowym Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Końskich.

Na początku 1940 r. wstąpił do ZWZ. Służył na placówce Kozia Wola jako łącznik pomiędzy placówkami Podobwodu ZWZ Końskie-Wschód. Używał pseudonimu „Dąb”. Od 1 maja 1941 r. do 1942 r. posiadał przydział do koneckiego oddziału dywersyjnego pod dowództwem kpr. pchor. lotn. Zygmunta Wyrwicza „Cumulusa”, a następnie kpr. Kazimierza Chojniarza „Walcza”, „Wacka”. Brał udział w kilkunastu akcjach dywersyjnych i sabotażowych na terenie Końskich.

Już w okresie służby w dywersji wyznaczany był do wykonywania wyroków śmierci. Jedną z akcji „główek” była likwidacja kasjerki na dworcu kolejowym w Końskich, która była agentką koneckiego Gestapo. Razem z Janiszewskim wzięli w niej udział Franciszek Salata „Huragan” i Wilk „Czarny” – obaj z placówki AK w Smarkowie.

Należy wspomnieć, że ze względu na swoje obowiązki w dywersji podobwo­du, „Dąb”–„Dewajtis” prawdopodobnie już zimą 1942/1943 r. zetknął się z ppor. Waldemarem Szwiecem „Robotem”. Skoczek został wyznaczony przez Komendę Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK na stanowi­sko inspektora „Kedywu” na Obwód AK Końskie. Janiszewski angażował się w działania „Robota” na Ziemi Koneckiej, stanowiąc jednocześnie jego osobistą ochronę w trakcie odbywania podróży służbowych po obwodzie. Razem z ppor. Szwiecem uczestniczył w szkoleniu dywersyjnym kolejarzy, odpowiedzialnych za podkładanie ładunków z opóźnionym zapalnikiem w wagonach towarowych wiozących niemieckie zaopatrzenie na front wschodni. Uczestniczył także w pierwszej akcji dywersyjnej „Robota” na Konecczyźnie, tj. w zdobyciu i spaleniu pociągu towarowego na stacji Wąsosz Konecki nocą 12/13 lutego 1943 r.

Od stycznia do 4 lipca 1943 r. uczestniczył w Końskich w kursie pomocy medycznej w ramach niemieckiej obrony przeciwlotniczej pod kierownictwem lek. Stanisława Zamłyńskiego. Faktycznie był to zakonspiro­wany Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty, zorganizo­wany przez Komendę Obwodu AK Końskie. Po szkoleniu otrzymał awans do stopnia kaprala.

Po ukończonej podchorążówce i awansie na kaprala, „Dewajtis” został wyznaczony na dowódcę grupy dywersyjnej Podobwodu AK Końskie-Wschód. Odpowiadał za zorganizowanie i funkcjonowanie drużyny dywersyjnej.

Po „wsypie” koneckiej konspiracji w dniu 12 lipca 1943 r., zorgani­zowany został leśny Oddział Dywersji Bojowej Obwodu AK Końskie pod komendą kpr. Tadeusza Jencza „Allana”. 16 lipca do stacjonującej w podkoneckich lasach grupy dołączył także zdekonspirowany „Dewajtis”.

Oddział Dywersji Bojowej nocą 19/20 sierpnia 1943 r. wsparł II Zgrupo­wanie Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” podczas akcji na pociąg towarowy na stacji Wąsosz Konecki. Po akcji oddział wszedł w skład II Zgrupowania. Kpr. „Dewajtis” znalazł się w 3 plutonie „koneckim”, lecz był luźno związany z oddziałem. Wykonywał różnego rodzaju zadania, często dowódca wysyłał go w teren.

Z oddziałem „Robota” przeszedł szlak bojowy aż do śmierci dowódcy. Uczestniczył w akcji na Końskie (31 sierpnia/1 września 1943 r.), dowo­dząc patrolem likwidującym konfidentów. Ponadto brał udział w akcji na niemiecki pociąg urlopowy w Wólce Plebańskiej (4 września 1943 r.), w boju pod Smarkowem przeciwko Żandarmerii niemieckiej (13 września), w II koncentracji na Wykusie (15 września) i II obławie (16–18 września). Po powrocie oddziału w Lasy Niekłańskie, został urlopowany. Do zgrupowania powrócić miał 14 października 1943 r.

Tego dnia aresztowany we wsi Piasek przez Gestapo podczas obławy na ppor. „Robota”. Po kilku dniach przesłuchań i tortur, zdołał uwolnić się i zbiegł z siedziby Gestapo. Następne tygodnie przeznaczył na leczenie. Przebywał na melinach w Koziej Woli i Kazanowie, gdzie poznał swoją przyszłą żonę Janinę Aldonę Dorosławską „Czaplę”, „Dankę”, łączniczkę AK.

Wiosną 1944 r. wszedł w skład Oddziału Partyzanckiego AK por. Antoniego Hedy „Szarego”. Podczas akcji „Burza” służył w 1 plutonie 4 kompanii II batalionu 3 Pułku Piechoty Legionów AK. W stopniu kaprala podchorążego dowodził drużyną. Brał udział we wszystkich akcjach i potyczkach na terenie dzisiejszych powiatów koneckiego, skarżyskiego i szydłowieckiego. W oddziale był aż do jego rozformowania w listopadzie 1944 r. Wojnę zakończył w stopniu kaprala podchorążego.

Po zakończeniu działań wojennych, ujawnił się 10 kwietnia 1945 r. na Posterunku MO w Stąporkowie, gdzie zdał pistolet P-38. W latach 1945–1946 pracował jako nauczyciel w Smarkowie. W latach 1947–1948 przebywał w Katowicach, Warszawie i Szczecinie. Jego powojenne losy nie są jednoznacznie wyjaśnione. Prawdopodobnie zaangażowany był w działania struktur konspiracji poakowskiej. Przez pewien czas prawdo­podobnie z tego powodu przebywał też w więzieniach.

W 1948 r. Janiszewski osiedlił się w Kościerzynie, gdzie podejmo­wał się różnych zawodów. W latach 1948–1950 pracował jako starszy referent finansowy w Zakładach Mięsnych. W późniejszym okresie mieszkał bądź przebywał w Starogardzie, a od 1950 r. ponownie w Kościerzynie. W latach 1951–1952 pracował w Kościerzynie na stano­wisku kierownika w Spółdzielni Spożywców „Społem” (hotel i gospoda). W 1952 r. zatrudnił się jako technik normowania w Żwirowni „Lubiana”. Co najmniej od czerwca 1952 r. do 1953 r. pracował jako kierownik kościerzyńskiej placówki Spółdzielni Pracy Transport Lotniczy, Lądowy i Morski „Ekspedytor” Przeładunek – Transport – Konwój w Gdyni. W 1954 r. sprowadził się na krótko do Końskich, gdzie znalazł zatrudnienie jako referent spedycji w oddziale PKS. W latach 1954–1957 pracował jako rybak i robotnik leśny w Leśnictwie Polana,wchodzącym w skład Państwowego Nadleśnictwa Zapałów z siedzibą w Polanie (poczta Ruszów) w okolicach Zgorzelca. W 1958 r. przeprowadził się do Słubic. Objął stanowisko kierownika magazynu w Słubickich Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Komes”.

W czerwcu 1971 r. powrócił na stałe do Końskich. Od 1971 r. do 1982 r. pracował na stanowisku kierownika magazynów w Przedsiębior­stwie Produkcji Galanteryjno-Odzieżowej „Progal” Łódź Zakład nr 9 w Końskich. W czerwcu 1982 r. przeszedł na wcześniejszą emeryturę.

Od sierpnia 1980 r. działał w NSZZ „Solidarność”. Został członkiem i współorganizatorem Koła Kombatantów NSZZ „Solidarność”.

Na początku lat 80. XX w. zaangażował się w działal­ność Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”. Był jednym ze współtwórców uroczystości „Koneckiego Września” oraz głównym budow­niczym pomników zlokalizowanych w miejscach walk II Zgrupowania Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” na Ziemi Koneckiej. Postawił je z pomocą kilku osób (m.in. Andrzej Kosma, Ryszard Ciesielski, Zbigniew Janiszewski), bez zgody ówczesnych władz politycznych i administracyjnych.

Po 1989 r. ponownie został członkiem NSZZ „Solidarność”. 23 stycznia 1991 r. wstąpił do Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Od 2002 r. był honorowym członkiem 5 Koneckiej Drużyny Harcerskiej „Feniks” im. ppor. cc Waldemara Szwieca „Robota” z Hufca ZHP w Końskich; od 2003 r. był honorowym członkiem Jednostki Strzeleckiej nr 2018 Związku Strzeleckiego „Strzelec” OSW
w Sandomierzu.

Zmarł 31 marca 2017 r. w Końskich. Pochowany został 5 kwietnia 2017 r. na cmentarzu parafialnym w Końskich w asyście wojskowej.

Odznaczenia:

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski pośmiertnie
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami po raz 1
• Krzyż Walecznych po raz 1, 2 i 3
• Krzyż Partyzancki
• Krzyż Armii Krajowej
• Medal Wojska po raz 1, 2, 3 i 4
• Srebrny Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej
• Odznaka pamiątkowa Akcji „Burza”
• Odznaka Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”–„Nurt”
• Honorowa Odznaka Żołnierza Armii Krajowej Korpusu „Jodła”
• Honorowa Odznaka Żołnierza 3 pp Leg. AK
• Odznaka Weterana Walk o Niepodległość
• Honorowa Odznaka Stowarzyszenia Pamięci Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”–„Nurt”

Źródła:

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach

• Prokuratura Wojewódzka w Kielcach
• Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Kielcach

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie

• Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego
• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

Archiwum Państwowe w Kielcach

• Urząd Wojewódzki w Kielcach – Wydział do Spraw Wyznań
• Zarząd Okręgu ZBoWiD w Kielcach

Zbiory Stanisława Janiszewskiego

• Dokumenty rodzinne

Zbiory Marka Jedynaka

• Janiszewski Stanisław, Wspomnienia, rkps, [Końskie], [b.d.]
• Oświadczenie Jerzego Oskara Stefanowskiego, Łódź, 25 V 1984 r.
• Oświadczenie Tadeusza Chmielowskiego „Bartka”, Łódź, 25 V 1984 r.
• Relacja Andrzeja Kosmy, Końskie, 19 II 2010 r.
• Relacja Stanisława Janiszewskiego ps. „Dewajtis”, Końskie, 31 VIII 2007 r.
• Życiorys Stanisława Janiszewskiego do Deklaracji o uznanie komba­tanctwa, Końskie 9 V 1984 r.

Opracowania:

• Chlebowski C., Cztery z tysiąca, Warszawa 1983.
• Chlebowski C., Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie, Warszawa 2017.
• Chmielowski T., Wagary ze stenem. Wspomnienia wojenne ucznia koneckiego gimnazjum, Łódź 2007.
• Dokumenty do dziejów Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, wstęp, wybór i oprac. Marek Jedynak, Kielce–Kraków 2014.
• Garbacz J., Sylwetki – Stanisław Janiszewski ps. „Dewajtis”, cz. 1 i 2, „Gazeta Konecka” 1994, nr 5 i 6.
• Jedynak M., Niezależni kombatanci w PRL. Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt” (1957–1989), Kielce–Kraków 2014.
• Jedynak M., Robotowcy 1943. Monografia II Zgrupowania Zgrupowań Partyzanc­kich Armii Krajowej „Ponury”, Końskie 2007.
• Krzaczyński T. Z., Z „Robotem” na Końskie, Końskie 1993.
• Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Liceum i Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Końskich za rok szkolny 1937/38, Końskie 1938.
• Wroniszewski J. Z., Wroniszewski J. K., Konecki Wrzesień, Końskie 2010.
• Wroniszewski J. Z., Życie w „ciekawych czasach”, Końskie 2009.