Dobrzański Henryk „Hubal”

Urodził się 22 czerwca 1897 r. w Jaśle, jako drugie dziecko Henryka Dobrzańskiego herbu Leliwa i Marii hrabiny Lubienieckiej. 

W 1903 r. rozpoczął naukę z zakresu czteroklasowej Szkoły Ludowej, a następnie, po przeprowadzeniu się do Krakowa, kontynuował naukę w siedmioklasowej Szkole Realnej. Nauki jednak nie ukończył. Gdy w 1914 r. wybuchła I wojna światowa, Dobrzański jako absolwent kursu w Polskich Drużynach Strzeleckich zmienił rok urodzenia na 1896 i został przyjęty do Legionów Polskich. W maju 1915 r. w stopniu kaprala, został odkomenderowany do plutonu kawalerii sztabo­wej przy Komendzie Legionów, w grudniu na własną prośbę został przeniesiony do 3 szwadronu 2 Pułku Ułanów Legionów Polskich, by brać bezpośredni udział w działaniach frontowych. W lutym 1918 r. na znak protestu przeciwko podpisaniu traktatu brzeskiego, część oddziałów Polskiego Korpusu Posiłkowego, głównie z II brygady Legionów pod dowództwem płk. Józefa Hallera, przebiła się przez front austriacko–rosyjski i przeszła na teren Rosji, łącząc się z II Korpusem Polskim. Znaczna część żołnierzy, do których nie dotarł rozkaz płk. Hallera oraz słuchacze Szkoły Podchorążych wraz z kpr. Dobrzańskim, zostali uwięzieni w obozie internowanych w Saldabos na Węgrzech. Henryk Dobrzański trafił do obozu w Talabor, skąd uciekł i schronił się najpierw w Głębowicacha później  w Czechach. 

W listopadzie 1918 r., po uzyskaniu przez Polskę niepodległości, zgłosił się do formującego się w Krakowie 2 Pułku Ułanów Wojska Polskiego. Został awanso­wany do stopnia plutonowego, a z końcem 1918 r. awanso­wany do stopnia chorążego i przejął dowództwo szwadronu „Odsieczy Lwowa”, w dywizji płk. Władysława Sikorskiego. Za okazane męstwo i czyny bojowe podczas walk o utrzymanie Galicji Wschodniej został odznaczony trzykrotnie Krzyżem Walecznych. Po zakończeniu walk o Lwów dowodzony przez ppor. Dobrzańskiego szwadron w połowie maja 1919 r. powrócił do macierzystej jednostki, która 2 czerwca otrzymała nazwę 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich. 

W latach 1919–1921 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Za odwagę na polu walki został odznaczony czterokrotnie Krzyżem Walecznych i Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. W sierpniu 1920 r. został awanso­wany do stopnia porucznika. 

Po zakończeniu wojny pułk został przeniesiony do garnizonu w Bielsku-Białej, gdzie w chwilach wolnych od obowiązków służbowych, por. Dobrzański rozpoczął pierwsze treningi jazdy konnej. Próbował również swoich sił na zawo­dach konnych z udziałem jeźdźców innych pułków, odnosząc swoje pierwsze sukcesy. Do stopnia rotmistrza Dobrzański został awansowany w maju 1922 r. Miesiąc wcześniej został dowódcą 4 szwadronu w 2 pułku szwoleżerów, w którym pozostawał przez cztery miesiące, po czym został wyznaczony na dowódcę szkoły podoficerskiej pułku. 

Na międzynarodowych zawodach w Nicei reprezentacja Polski z Henrykiem Dobrzańskim w składzie pierwszy raz w historii polskiego jeździectwa zdobyła Puchar Narodów. Rtm. Dobrzański wygrał konkurs o „Nagrodę Monaco”, a w innych zajmował czołowe miejsca, zdobywając łącznie 7 nagród. Dużym wyczynem było zajęcie I miejsca na Międzynaro­dowych Konkursach Hippicznych w Warszawie. 

W sierpniu 1927 r. został przeniesiony do 18 Pułku Ułanów Pomorskich w Grudziądzu, gdzie objął stanowisko dowódcy szwadronu. Dobre wyniki Dobrzańskiego spowodowały, że został powołany do tworzącej się grupy olimpij­skiej w Centrum Wyszkolenia Kawalerii, która przygotowywana była w Grudziądzu przez ppłk. Karola Rómmla. Do Amsterdamu na IX Olimpiadę pojechało ośmiu zawodników, wśród nich jako rezerwowy mjr Dobrzański. We wrześniu 1929 r. został przeniesiony do 20 Pułku Ułanów w Rzeszowie. 

3 czerwca 1930 r. poślubił Zofię Zakrzeńską, a 7 września 1932 r. przyszła na świat jedyna córka Dobrzańskiego, Krystyna.

Wiosną 1934 r. został kwatermistrzem pułku w Hrubieszowie, a w 1936 r. przeniesiono go do Wilna, gdzie objął również stanowisko kwatermistrza w 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich. Pod koniec 1938 r. otrzymał przydział na stanowisko dowódcy szwadronu zapasowego 4 pułku ułanów w Wołkowysku. Z dniem 31 lipca 1939 r. mjr Dobrzański został przenie­siony w stan spoczynku.

Gdy Niemcy wkroczyli do Polski, w pierwszych dniach września w ośrodku zapasowym w Białymstoku organizowano Rezerwową Brygadę Kawalerii, w skład której wszedł 110 pułk ułanów dowodzony przez ppłk. Jerzego Dąmbrowskiego. Jego zastępcą został mjr Henryk Dobrzański. Po osiągnięciu gotowości bojowej pułk wyruszył do walki kierując się w stronę Wilna. 

17 września w granice Polski wkroczyła Armia Czerwona. Pomimo rozkazu przekroczenia granicy z Litwą i złożenia broni 110 pułk skierował się do Puszczy Augustowskiej, gdzie po utracie w walce z sowietami 3 szwadronu ppłk Dąmbrowski podjął decyzję rozwiązania pułku. Grupa kilkudziesięciu dobrze uzbrojonych żołnierzy ze 110 i 102 pułku pod dowództwem mjr. Dobrzańskiego zdecydowała kontynuować marsz na pomoc broniącej się Warszawie. Po dotarciu do miejscowości Krubki pod Warszawą oddział otrzymał informację o kapitulacji stolicy. W majątku Krubki mjr Dobrzański ogłosił żołnierzom swą decyzję niezdejmowania munduru i przebijania się na Węgry, z zamiarem dotarcia do Francji. 

W pierwszej dekadzie października, po morderczym marszu, oddział nękany przez Niemców dotarł do Gór Świętokrzyskich. W trakcie postoju w gajówce Podgórze, leżącej na południowy zachód od Bodzentyna (ok. 5–9 października), major zakomunikował żołnierzom decyzję o pozostaniu w kraju, wierząc, że wiosną 1940 r. ruszy ofensywa aliantów. Tam też przyjął pseudonim „Hubal” i rozpoczął organizowanie konspiracyjnych placówek oporu, które w przyszłości miały wystawić gotowego do walki żołnierza. Na postoju w Zychach k. Radoszyc (powiat konecki) opracowany został schemat organizacji Okręgu Bojowego Kielce, a także zręby Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego. 

Przemieszczając się z miejsca na miejsce oddział stale powiększał swoje szeregi, do końca stycznia 1940 r. osiągnął stan ok. 30 żołnierzy. W lutym 1940 r. podczas dłuższego postoju w Gałkach liczebność oddziału wzrosła do ok. 300 żołnierzy. Dla zlikwidowania zagrożenia ze strony Szalonego Majora Niemcy sformowali liczącą 8000 żołnierzy grupę, złożoną z for­macji SS, batalionu Wehrmachtu i jednostki czołgów. Dla porównania: liczebność oddziału mjr. „Hubala” nigdy nie przekroczyła 300 żołnierzy. 

W czasie obławy na hubalczyków Niemcy dopuścili się licznych zbrodni na ludności cywilnej. W 31 wsiach zamordowali łącznie 712 osób i spalili 620 zagród chłopskich (cztery wsie zostały przy tym kompletnie zniszczone). Wydarzenia te wstrząsnęły „Hubalem”, uświadomiły mu realia hitlerowskiej okupacji. 

13 marca 1940 r. do Gałek przybył ówczesny Komendant Okręgu Łódzkiego ZWZ – płk. „Miller” (Leopold Okulicki) z rozkazem demobilizacji oddziału lub jego znacznego zmniejszenia. Wobec zaistniałej sytuacji mjr „Hubal” pozostawił wolną rękę swoim podwładnym. Oddział opuścili prawie wszyscy oficerowie oraz część żołnierzy, przechodząc do pracy konspiracyj­nej w szeregach Związku Walki Zbrojnej. Przy majorze pozostało ok. 70–80 żołnierzy.

Z nadejściem wiosny Niemcy rozpoczęli zakrojoną na szeroką skalę akcję wymierzoną przeciwko polskiemu podziemiu konspiracyjnemu, w tym również przeciwko oddziałowi „Hubala”. 30 marca 1940 r. oddział majora „Hubala” zadał poważne straty (ok. 100 zabitych) niemieckiemu batalionowi policji w potyczce pod Huciskiem w powiecie koneckim. 1 kwietnia w walkach pod Szałasem hubalczycy stoczyli kolejny bój, tym razem z oddziałem SS, również wychodząc zwycięsko z tej konfrontacji. Jednak wskutek przewagi liczebnej Niemców próba przebicia przez pierścień okrążenia zakończyła się utratą kontaktu między plutonami piechoty i kawalerii „Hubala”, które do jego śmierci działały oddzielnie. 

Niemcy rozpoczęli działania odwetowe wobec ludności cywilnej, mordując i paląc wiele wsi na szlaku Oddziału Wydzielonego WP majora „Hubala”. Dobrzański mocno przeżył pacyfikacje i śmierć setek bezbron­nych ludzi. Nękany obławami oddział zmieniał miejsce postoju, unikając postojów we wsiach oraz gajówkach; w końcu kwietnia przeniósł się w lasy spalskie. Przed świtem 30 kwietnia 1940 r. oddział wyminąwszy wieś Anielin, dotarł do sosnowego zagajnika przylegającego do wysokopien­nego lasu, gdzie major zarządził postój. Nad ranem 30 kwietnia 1940 r. mjr Henryk Dobrzański wsiadając na swego konia został ostrzelany z broni maszynowej, a jedna z kul przeszyła jego pierś. Niemcy zmasakrowali ciało „Hubala” i wystawili je na widok publiczny, a następnie wywieźli do Tomaszowa Mazowieckiego, gdzie prawdopodobnie spalili lub pochowali w nieznanym miejscu. Istnieje hipoteza, że był to teren koszar wojskowych 372 jednostki Wehrmachtu w Tomaszowie Mazowieckim. 

Niedobitki oddziału mjr. „Hubala” walczyły do 25 czerwca 1940 r. W tym dniu oddział został ostatecznie rozwiązany niedaleko Włoszczowy. Do tej pory nie odnaleziono grobu ze szczątkami „Hubala”.

Odznaczenia majora Henryka Dobrzańskiego: 

• Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari (pośmiertnie, 1966 r.) 
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (Nr 3822, 1921 r.)
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 2010 r. )
• Krzyż Niepodległości (1931 r.)
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie (po raz 2, 3 i 4 w 1921 r.)
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Odznaka II Brygady Legionów Polskich
• Odznaka Komendy Legionów Polskich
• Odznaka 2 Pułku Legionów Polskich
• Odznaka za niewolę węgierską „Huszt”
• Odznaka „Orlęta”
• „Krzyż wschodni”
• Gwiazda Przemyśla