Ciszek Zofia ”Wrzos”, „Azja”

Urodziła się w Izabelowie w 1919 r., jako jedno z ośmiorga dzieci Feliksa i Florentyny Ciszków. Absolwentka koneckiego Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki. Koleżanka ze szkolnej ławy Jadwigi Kronenblum, córki żydowskiego właściciela fabryki.

Po ukończeniu szkoły w 1938 r. Zofia wyjechała do Radomia i podjęła pracę jako wychowawczyni w domu dziecka. Po wybuchu wojny włączyła się w działalność konspiracyjną Związku Walki Zbrojnej, od 1942 r. Armii Krajowej. Uciekła z Radomia przed aresztowaniem i wróciła do Końskich. Ponownie włączyła się w działalność konspiracyjną.

Działała w Wojskowej Służbie Kobiet. Na terenie Obwodu Końskie na czele WSK od samego początku stała ppor. Henryka Sadowska „Bronisława”, „Westa”. Sekcję łączności prowadziła ppor. Zofia Ciszek „Wrzos”, „Azja”. Sekcja odpowia­dała za przygotowanie kwater, punktów kontaktowych, skrzynek informacyjnych (wymiana korespondencji i prasy). Ppor. Zofia Ciszek prowadziła szkolenia łączniczek, przydzielała im różne zadania. Cechowała ją odwaga i przedsiębior­czość. W Końskich podjęła pracę sprzedawcy w Spółdziel­czej Składnicy Materiałów Piśmiennych. W biurze przepisywała na maszynie tajną korespon­dencję oraz instrukcje dla punktów WSK. Było to również miejsce kontaktów ludzi podziemia i przecho­wywania nielegalnych materiałów, takich jak broń, poczta, tajna prasa i in.

Tak wspominała tę działalność Zofia Ciszek:

Przyjechałam do Końskich, gdzie przyjęłam pracę sprzedawcy w Spółdziel­czej Składnicy Materiałów Piśmiennych. Tu nawiązały ze mną kontakt Irena Mydlarzowa „Teresa” i Henryka Sadowska „Bronisława”. W Składnicy zorganizo­wano skrzynkę centralną. Otrzymywaną tu pocztę odnosiłam do skrzynki przy ul. Krakowskiej 23, do mieszkania „Bronisławy”. Później, od 1943 r., przekazywałam pocztę na podobwody, a dostarczoną z podobwo­dów kierowałam do komendanta Obwodu, kpt. „Łukasza”, przez jego łączniczki: Fryderykę Firkowską „Sówkę”, u której miał kwaterę i Krystynę Rogozińską „Muchę”, córkę kierownika szkoły w Czermnie, uczennicę tajnych kompletów licealnych. W biurze Składnicy przepisy­wałam na maszynie tajną koresponden­cję oraz instrukcje dla punktów WSK, dyktowane przez „Bronisławę”. Tu także było miejsce kontaktów ludzi podziemia. W magazynie Składnicy przechowy­wano broń, granaty, płaszcze niemieckie, pocztę i tajną prasę. Współdziałał ze mną drugi sprzedawca, Antoni Zapała „Sęk”, ppor. czasu wojny, jego żona Kazimiera „Kalina” i córka Teresa, uczennica tajnych kompletów. Moja siostra, Zdzisława Ciszek, wspólnie z Wackiem Winiarskim, ps. „Wrzesień”, prowadziła skrzynkę w Spółdzielni Spożywców „Zjednoczenie”. Pamiętam tragiczną śmierć tego młodego chłopca. Doręczyłam osobiście pocztę siostrze Zdzisławie, która była ekspedientką w „Zjednoczeniu”. Zgodnie z relacją siostry dwóch osobników przechadzało się pod sklepem. Zwróciła na to uwagę Wackowi. Po zamknięciu sklepu wyszli razem. Na ulicy było pusto. Nagle wyrośli jak spod ziemi dwaj tajniacy, ci, którzy budzili poprzednio jej podejrzenie. Rozległ się krzyk: „ręce do góry!” — i osobista rewizja Wacka. Doręczoną pocztę Wacek miał przy sobie. Siostrę puścili, a Wacka poprowadzili do więzienia. Już przy bramie więziennej odwrócił się i zaczął szybko uciekać ulicą Łąkową, gdzie dosięgły go kule.

Podporucznik „Wrzos” szczególnie zasłynęła tym, jak przewiozła radiosta­cję do Kielc samochodem Wehrmachtu przy pomocy samych niemieckich żołnierzy. Jej dokonania zostały opisane m.in. w książkach Henryki Sasal-Sadowskiej „W poszumie lasów koneckich” i Jacka Wilczura „Sosny były świadkami”. Oto fragment:

W lutym 1943 r. w komendzie obwodu AK Końskie został wydzie­lony samodzielny referat Wojskowej Służby Kobiet (WSK), który działał w ścisłym z nią powiązaniu. Funkcję szefa referatu WSK powierzono Henryce Sadowskiej („Bronisława”, „Westa”), która była odpowiedzialna również za sprawy organizacyjne, jako członek komendy obwodu. Zadaniem jej było organizowanie szkolenia i pracy kobiet w obwodzie oraz przydzielanie kobiet do zadań zleconych przez komendę obwodu i wynikających z planu pracy referatu WSK.

Na czele służb w referacie WSK stały: łączności — ppor. Zofia Ciszek („Wrzos”, „Azja”), sanitarnej – por. dr Zofia Górkowa („Aka”, „Gabriela”), gospodarczej – Stefania Borucka („Narcyza”), informacyjno-propagandowej — Anna Pobochowa („Justyna”).

Ppor. Zofia Ciszek prowadziła szkolenie łączniczek, przydzielała im różne zadania (sobie zawsze najbardziej niebezpieczne). Cechowała ją ogromna odwaga i przedsiębiorczość. Dla przykładu: do Kielc na wyznaczoną godzinę miała dostarczyć część radiostacji. Stanęła na drodze, czas mijał, a żaden pojazd się nie pojawiał. Ukazała się kolumna samochodowa (jak się później okazało — ekspedycja karna Wehrmachtu) i dziewczyna poprosiła o podwie­zienie do Kielc, do chorej matki. Ładnej dziewczynie nie odmówiono. Jeden z żołnierzy pomógł jej nawet wsiąść do ciężarowego samochodu i podał ciężką walizkę, na której usiadła, starając się skupić na sobie uwagę jadących obok. Zdumienie i podziw odbiorców cennej i niebezpiecznej przesyłki były nagrodą dla dzielnej łączniczki.

W sierpniu 1944 r., w okresie akcji „Burza” ppor. Z. Ciszek podążyła na miejsce mobilizacji partyzanckich oddziałów, gdzie powierzono jej funkcję łącznika przy sztabie 2 Dywizji Piechoty Legionów AK. Potem partyzancki żywot wiodła do późnej jesieni między oddziałami 3 pp AK, którego ostatnim dowódcą był kapitan Antoni Heda „Szary”.

W obawie przed aresztowaniem przez Urząd Bezpieczeństwa wybrała wyjazd na Ziemie Odzyskane. Tak trafiła do Mrągowa. Tam zamieszkała i założyła rodzinę. Urodziła dwoje dzieci: córkę Krystynę i syna Andrzeja.

Zofia Ciszek, po mężu Kralkowska, zmarła w listopadzie 2007 r. Została pochowana w Mrągowie.

Źródła:

• Borzobohaty W., „Jodła”. Okręg Radomsko-Kielecki ZAZ-AK 1939-1945, Warszawa 1988.
• Sasal-Sadowska H., W poszumie lasów koneckich. Tajne nauczanie, walka, martyrologia nauczycieli i młodzieży w powiecie koneckim w okresie okupacji 1939-1945. Kraków-Wrocław 1983.
• Końskie. Zarys dziejów, pod red. M. Wikiery, Końskie 1998.
• Wilczur J.E., Sosny były świadkami. Ziemia konecka w latach okupacji 1939-1945, Warszawa 1982.
• W hołdzie bohaterom i zasłużonym dla Ziemi Koneckiej. Reportaże szkolne, Końskie 2018.