Bytnar Stanisław „Mściwój” (1897-1945)
Fot. Stanisława Bytnara z archiwum rodzinnego Barbary i Juliana Borkowskich

Urodził się 31 III 1897 r. w Ostrowie k. Kańczugi w powiecie przeworskim na Rzeszowszczyźnie. Syn Macieja Bytnara – ludowego grajka i Katarzyny z domu Chmura, oboje pochodzenia chłopskiego. Absolwent szkoły ludowej w Ostrowie oraz miejskiej w Kańczudze, uczęszczał do Seminarium Nauczycielskiego w Rzeszowie (1912 – 1914). Członek Związku Strzelec­kiego w Rzeszowie.

Latem 1914 r. wstąpił do I Brygady Legionów Polskich. Był żołnierzem 3 kompanii VI batalionu. Przeszedł szlak bojowy od Krakowa, walcząc z wojskami rosyjskimi pod Laskami k. Dęblina (23 – 26 X 1914 r.), a następnie w stopniu kaprala w bitwie pod Krzywopłotami (17 – 19 XI 1914 r.), podczas której został ciężko ranny w klatkę piersiową i brzuch. Był leczony w szpitalu w Pradze Czeskiej, a następnie w Krakowie.

Jesienią 1918 r. wstąpił na maturalny kurs nauczycielski zorganizowany przez dr. Henryka Rowida w Krakowie. Podczas nauki poznał Zdzisławę Rechul, z którą się zaprzyjaźnił, a później zakochał. Po ukończeniu kursu 12 VII 1919 r. został skierowany jako nauczyciel do jednoklasowej szkoły powszechnej w Chorzenicach w powiecie radomszczańskim.

1 VIII 1920 r. został skierowany na stanowisko kierownika dwuklasowej szkoły powszechnej w Niekłaniu Wielkim. Dzień później zawarł związek małżeński ze Zdzisławą Rechul. Przemierzał okoliczne osady, przysiółki, sąsiednie wsie, aby jak największą liczbę dzieci objąć nauką i wychowaniem. Prowadził szeroko zakrojoną działalność społeczną. Stworzył teatr amatorski, chór mieszany, był organizatorem wycieczek krajoznawczych, kierował Kołem Młodzieży Wiejskiej „Wici”, uczestni­czył w radzie gminnej, współdziałał na rzecz spółdzielni spożywców „Bratnia Pomoc”, która uzyskała 6 miejsce w skali ogólnopolskich spółdzielni wiejskich. Prowadził kursy wieczorowe doszkalające dorosłych, dbał o dalszy rozwój swoich podopiecznych, a także o ich rozwój duchowy. Zyskał życzliwy stosunek ziemian hrabiów Broel-Platerów. Za pracę oświatową otrzymał najlepsze opinie od Inspektora Szkolnego w Końskich Antoniego Lumbeé, który 17 XI 1923 r. pisał:

[…] Inteligentny, obowiązkowy i pracowity, stąd rezultaty bardzo dobre. Jako kierownik sprężysty i taktowny, w gronie harmonia. Oddaje się pracy pozaszkolnej.

3 IX 1924 r. otrzymał nominację na funkcję kierownika pięcioklaso­wej Publicznej Szkoły Powszechnej w Niekłaniu. Doceniany był przez grono współpra­cujących nauczycieli.

W tym czasie zainteresował się problematyką dzieci upośledzonych umysłowo. Otrzymał poparcie ze strony koneckiego Inspektora Szkolnego, który wyznaczył go do podjęcia kursów pedagogicznych w Warszawie. 14 II 1925 r. złożył podanie do Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego o przyjęcie na studia w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej (PIPS), założonym i kierowa­nym przez dr. Marię Grzegorzewską. Jesienią 1925 r. rozpoczął kursy i jednocze­śnie zobowiązał się po ukończeniu studiów do trzyletniej pracy w dziedzinie szkolnictwa specjalnego. W latach 1927-1936 pełnił funkcję kierownika Szkoły Ćwiczeń przy PIPS przy ul. Złotej w Warszawie. Publikował artykuły w prasie nauczycielskiej. W latach 1936-1943 kierował Szkołą Powszechną nr 111 przy ul. Karowej w Warszawie. Był nauczycielem w więzieniu przy ul. Rakowieckiej 37.

Podczas kampanii wrześniowej na apel płk. Romana Umiastowskiego udał się 7 IX 1939 r. z nauczycielami na Wschód, aby wstąpić na ochotnika do wojska. 17 IX 1939 r. po agresji Związku Sowieckiego na Polskę, zdecydował się na powrót do Warszawy, do której dotarł w październiku 1939 r.

Włączył się do konspiracji nauczycielskiej w Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (TON) i współpracował z Szarymi Szeregami.

Był ojcem

• Jana Bytnara ps. „Rudy”, „Janek”, „Krokodyl” (1921-1943), harcerza i instruktora w Hufcu Mokotów Górny, komendanta Hufca Ochota Okręgu Południe Chorągwi Warszawskiej „Ul Wisła” Szarych Szeregów, drużynowego w Obwodzie Mokotów i komendanta Obwodu Ochota Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, komendanta Hufca „Sad” Grup Szturmowych (GS) Szarych Szeregów – Oddziału Specjalnego (OS) „Jerzy” Kedywu KG AK, jednego z bohaterów książki Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”, odbitego 26 III 1943 r. w akcji dywersyjnej „Arsenał”, zmarłego z ran 30 III 1943 r. w Warszawie, pośmiertnie harcmistrza Szarych Szeregów, podporucznika AK, odznaczonego pośmiertnie Krzyżem Virtuti Militari kl. V i Krzyżem Walecznych,
• oraz Danuty Bytnar-Dziekańskiej ps. „Rymsza”, „Duśka”, „Stanisław”, „Ba-by” (1924-2008), sanita­riuszki i łączniczki kompanii Ciężkich Karabinów Maszynowych w V Obwodzie ZWZ-AK Mokotów, harcerki w Hufcu Mokotów Górny Szarych Szeregów i członkini Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, łączniczki Hufca „Sad” GS Szarych Szeregów – OS „Jerzy” Kedywu KG AK, łączniczki w wywiadzie w Motkowicach oraz oddziale partyzanckim ppor. Jana Stępkowskiego „Michała” w Jędrzejowskim Obwodzie AK, po wojnie architekta, urbanistki, projektantki w Dzielnicy Mokotów w Warszawie, mianowanej kawalerem wielu odznaczeń, m.in.: Złotego Krzyża Zasługi, Krzyża Armii Krajowej, Orderu Uśmiechu.

Stanisław Bytnar został aresztowany razem z synem Janem wczesnym rankiem 23 III 1943 r. i był więziony na Pawiaku. 12 V 1943 r. został wywieziony transportem do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz. Otrzymał numer obozowy 121389. Pełnił funkcję pisarza (Schreibera) na bloku 22B, a także w komando 365 Fa Wagner Strassenbau. Pomagał więźniom, szczególnie dawnym uczniom z Niekłania, przynosił im blankiety na listy do rodzin, dzielił się szczupłymi racjami żywnościowymi, paczkami od rodziny i z Międzynarodowego Czerwonego Krzyża.

W listopadzie 1944 r. został skierowany do obozu koncentracyjnego w Leonbergu koło Stuttgartu. Pod koniec pobytu w obozie w marcu 1945 r. zachorował na tyfus i został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Bawarii. Zginął 10 IV 1945 r. w Niemczech. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości.

Upamiętniony symbolicznie na tabliczce na grobie Zdzisławy Bytnar (mogiła VI-6) na kwaterze Batalionu AK „Zośka” (A-20) na Cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie.

Jego imię nosi Szkoła Podstawowa w Ostrowie, a także Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Baryczy k. Końskich.