Białecki Stanisław „Tygrys”, „Scaevola II”.

Urodził się w Igołomi w 1918 r. Ukończył Państwowe Gimnazjum i Liceum im. św. Stanisława Kostki w Końskich w r. szkolnym 1938/1939 na profilu matematyczno-fizycznym. Wojna w 1939 r. zastała Stanisława w Strzelczewie za Bydgoszczą, gdzie wraz z kolegami po maturze pracował w Ochotniczych Hufcach Pracy. Okres miesięcznej pracy był potrzebny w staraniach o przyjęcie na wyższe studia. Po przewędrowaniu we wrześniu 1939 r. na piechotę aż w okolice Kowla, powrócił 5 lub 6 października do Końskich.

Od razu rozpoczął działalność w ruchu podziemnym przystępując do Służby Zwycięstwu Polski, zorganizowanej przez gen. Tokarzewskiego-Karaszewicza.

W pierwszych dwóch latach okupacji niemieckiej Stanisław współpra­cował z oddziałem VI Obwodu AK Końskie przy publikacji i kolportażu jednego z pierwszych w kraju biuletynu podziemnego „Sprawy Polskie”. Potrzebą chwili było zdobycie maszyny do pisania. Zorganizował ją właśnie Stanisław Białecki „Tygrys”, który przywiózł walizkowego „Remingtona” od swojego stryja ks. Jana Białeckiego z Kielc. Od tej chwili biuletyn przepisywany był na maszynie przez kalkę, jednak taki sposób ograniczał nakład. Na zasadzie znajomości koleżeńskiej odbywał się także kolportaż biuletynu. Maria Wypiórkiewicz, siostra Jana Wypiórkie­wicza „Scaevoli I” przekazywała część prasy swojej koleżance Danucie Proskurnickiej ps. „Danka”. Biuletyny trafiały następnie do jej brata, Kazimierza Proskurnickiego ps. „Korwin”, który będąc drużynowym harcerzy im właśnie dawał kolejne egzem­plarze do przekazania zaufanym odbiorcom.

Na czele referatu zajmującego się wydawaniem tajnego biuletynu stanął Tomir Tworzyański „Borsuk”. Rozwój wy­dawnictwa nastąpił z chwilą uzyskania powielacza, co nastąpiło dzięki pomocy Bronisława Ejgirda. Miało to miejsce zapewne na początku 1940 r. Urządzenie umieszczono w domu Tworzyańskich na Koczwarze k. Końskich. Nowe możliwości techniczne pozwoliły zwiększyć nakład. Pismo ukazywało się co dwa tygodnie. Tomir Tworzyański odpowiadał za wybór tekstów, których autorami było wiele osób z Końskich. Niektóre teksty pochodziły także z Komendy Okręgu Kielce. Wiadomości ze świata trafiały do biuletynu za pośrednictwem nasłuchu radio­wego, prowadzonego za pomocą radia ukrytego w mieszkaniu Proskurnickich przy ul. Jasnej 3. Materiały z terenu Końskich zbierała Jadwiga Białecka „Jaga”, która dostarczała je do „Borsuka”. W później­szym czasie do niektórych numerów dodawane były zdjęcia wykonywane przez koneckiego fotografa Antoniego Borowca. Kolportażem pisma zajmowało się wiele osób. „Sprawy Polskie” z Koczwa­ry wynoszone były przez Natalię Tworzyańską oraz Stanisława Białeckiego i trafiały do wyznaczonych „skrzynek” w mieście, gdzie dzielono je na mniejsze partie. Takimi miejscami było mieszkanie Jadwigi Białeckiej, kiosk sióstr Antoniny i Marii Borkowskich przy skwerze koło kościoła w Końskich, księgarnia Jendryków przy ul. Piotrkowskiej, a od 1941 r. także Spółdzielcza Składnica Materiałów Piśmien­nych przy ul. Małachowskich. Z punk­tów tych prasę odbierały łączniczki: Józefa Chodaczyńska „Flora”, Zofia Lutosławska „Ewa”, Zofia Ciszek „Wrzos”, Kazimiera Zapałowa „Kalina”, Fryderyka Firkowska „Sówka” i inne. Zagrożeniem dla grupy było aresztowanie 8 sierpnia 1940 r. Jana Wypiórkiewicza „Scaevoli”. Dokonało tego Gestapo z Poznania i miało ono zapewne związek z działalnością w tamtej­szym harcerstwie (przed wojną studiował w Poznaniu). Po aresztowaniu Wypiórkiewicza jego przyjaciel Stanisław Białecki zmienił swój dotychczasowy pseudonim „Tygrys” na „Scaevola II”, aby podkreślić pamięć o koledze.

Latem 1940 r. Komendant Obwodu przystąpił do tworzenia podległej tylko jemu grupy do zadań specjalnych. Jej dowódcą został Stanisław Białecki. Decyzja ta wynikała z ogólnej koncepcji walki ZWZ, która zakładała wydzielenie specjalnego pionu pod nazwą Związek Odwetu, przeznaczonego do prowadzenia walki bieżącej z okupantem. W skład grupy wchodzili: Bojomir Tworzyański „Ostoja”, Andrzej Zdzienicki „Paszko Złodziej”, Zygmunt Wyrwicz „Cumulus” i Tadeusz Szatkowski „Grom”. Jednym z pierwszych zadań grupy (jesień 1940 r.) było wyszukiwa­nie miejsc odpowiednich na zrzutowiska (miało to związek z przygotowa­niem do nawiązania łączności lotniczej z Rządem w Londynie).

Stanisław Białecki po przeszkoleniu zorganizowanym w Obwodzie Końskie w ramach Pierwszego Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty otrzymał stopień kaprala podchorążego.

31 października 1942 r. do Końskich przyjechał radiotelegrafista Tadeusz Jóźwiak „Piast”, który raz w miesiącu właśnie z Końskich nadawał i odbierał depesze z Londynu. Początkowo miejscem pracy radiotelegrafisty była willa Cyburtów „na Browarach”, później dom Białeckich „na Budowie”. Ponieważ tego dnia u Białeckich przebywał Komendant Obwodu Jan Stoiński, a z nim Andrzej Zdzienicki „Paszko Złodziej” oraz ppor. Józef Węgrzyn „Ostroga”, radiotelegrafista został przeprowadzony na Koczwarę, do domu Tworzyańskich, który ze względu na odosobnienie stwarzał dobre warunki pracy.

W nocy z 1 na 2 listopada 1942 r. Niemcy aresztowali niemal cały sztab obwodu koneckiego AK – dekonspiracja nastąpiła w wyniku zdrady plut. Maksymiliana Szymańskiego „Relampago”. Podczas ucieczki z okrążenia w domu Białeckich zginął komendant Obwodu, por. Jan Stoiński „Brzoza”, „Górski”, natomiast aresztowani zostali: Andrzej Zdzienicki „Paszko Złodziej”, Józef Węgrzyn „Ostroga”, inżynier Stanisław Białecki a także jego trzy córki, pełniące w organiza­cji funkcje łączniczek: Janina „Janka”, Teresa „Regina” i Maria „Duda”.

W tym samym czasie Niemcy otoczyli dom Tworzyańskich na Koczwarze. Wywiązała się walka, w czasie której poległ Tomir Tworzyański „Borsuk”, a jego matka Natalia została ranna. Zdołali uciec: radiooperator, który wyniósł szyfry oraz sprzęt, Andrzej Wybraniec – kuzyn gospodarzy, który nocował u nich oraz „Ostoja” i „Scaevola II ”. Ranną Natalię Tworzyańską Niemcy zabrali do więzienia przy ul. Jatkowej w Końskich. W więzieniu osadzono w tym samym czasie aresztowanych podczas obławy domu Białeckich oraz ppor. Mariana Słonimskiego „Babinicza” (Szefa Sztabu Obwodu i jednocześnie kierownika referatu III Komendy Obwodu), aresztowanego przy ul. Brzozowej i ppor. Tadeusza Szatkowskiego ps. „Grom”, aresztowanego przy ul. Polnej.

Aresztowani zostali odbici następnej nocy przez oddział Zygmunta Wyrwicza „Cumulusa”. Nie uwolniono jedynie Natalii Tworzyańskiej, która jako ranna umieszczona była w osobnej celi.

„Spalony” Stanisław Białecki udał się do Warszawy i skontaktował z odpo­wiednią komórką KG. Dostał przydział do formowanego oddziału partyzanckiego w Górach Świętokrzyskich. Podczas świąt Bożego Narodzenia przypadkowo spotkał Komendanta Okręgu Nowogródzkiego AK i przyjął propozycję wyjazdu na Białoruś. Okręg Nowogródzki w tym czasie organizował działania partyzanckie przygoto­wujące akcję „Burza”.

Na początku stycznia 1943 r. „Scaevola II” zameldował się u ppłk. „Prawdzica”, Komendanta Okręgu w Lidzie. Otrzymał przydział na stanowisko adiutanta Komendanta Obwodu w Szczuczynie. W ramach przydzielonej funkcji był odpowiedzialny za przygotowanie listy obiektów niemieckich, które miały być opanowane przez grupę dywersyjną lub oddział partyzancki. Wielokrotnie też jeździł jako kurier z pocztą do Komendy Głównej w Warszawie.

Jednym z obiektów rozpoznania była kompania „Straży Leśnej”, kwateru­jąca w środku miasta Szczuczyn. Podczas akcji 1 lutego 1944 r. na niemiecką straż zdobyto znaczną ilość różnorodnej broni i amunicji. Precyzyjnie przygoto­wana przez „Scaevolę II” akcja została przeprowadzona bez strzału. Uzyskaną broń wykorzystano dla formowania pierwszej kompanii partyzanckiej VII bat. 77 pp Ziemi Nowogródzkiej.

Kolejna akcja rozbrojenia żandarmerii niemieckiej i policji białoruskiej nie powiodła się na skutek zdrady. Były duże straty w ludziach, jednak „Scaevola II” w ciężkim ogniu zaporowym nieprzyjaciela zdołał wyprowadzić swój pluton bez strat.

Komenda Okręgu Wilno, rozpoczynając operację wojskową „Ostra Brama”, mającą na celu samodzielne oswobodzenie Wilna z rąk okupanta niemieckiego przez połączone siły wileńskiego i nowogródzkiego okręgu AK, zarządziła koncen­trację batalionów i brygad partyzanckich w rejonie Puszczy Rudnickiej. W ustaleniu z dowództwem wojsk sowieckich miało nastąpić tam stworzenie polskiej dywizji. Był to podstęp sowiecki. Przybyłe w rejon koncentracji jednostki partyzanckie zostały otoczone, rozbrojone i aresztowane. VII batalion w sile ok. 750 ludzi nie zastosował się do żądania złożenia broni i odskoczył w głąb Puszczy Rudnickiej. Tam nastąpiło rozwiązanie jednostki i żołnierze usiłowali małymi grupkami wydostać się z okrążenia. „Scaevola II” w trakcie ucieczki z jedną grupą zmylił drogę i zamiast iść na Grodno poszedł w kierunku Szczuczyna, gdzie został aresztowany przez NKWD. Przez kilka tygodni przebywał w więzieniu w Lidzie, a następnie został przewieziony do więzienia w Mińsku.

Więzili nas w klasztorze. W celi było 10 osób i spaliśmy na mokrym betonie. Później umieścili nas w kaplicy, gdzie było sucho i cieplej, lecz bardzo ciasno, gdyż umieścili tam 150 osób. Przebywałem tam pół roku, przesłuchiwany byłem dwa razy. Pewnego dnia załadowali nas do wagonów towarowych przystosowanych do transportu więźniów i wieźli do łagrów (…). Po 10-ciu dniach dojechaliśmy do Unżłagu Suchobezwodnoje. Wtedy dopiero odczytali mi wyrok. Brzmiał on następująco: „Za pomoc Rządowi Polskiemu Mikołajczyka 10 lat obozów pracy.

Pracując przy wyrębie lasów zapadł na zdrowiu. Lekarz Ormianin skiero­wał go do szpitala. Tam „Scaevola II” został uratowany przez doktora Mackowskiego (prawdziwe nazwisko: dr Stanisław Wawrzeńczyk, ps. „Ligenza”) z nowogródzkiej konspiracji, który zamelinował Białeckiego w baraku dla umysłowo chorych, czym uchronił go przed katorżniczą pracą. W 1949 r. Stanisław został wywieziony za koło polarne do kopalni węgla w rejonie Workuty; tam zima trwała osiem miesięcy, z przeciętną temperaturą –50⁰ C. Głód i nieludzkie warunki zakwatero­wania, praca ponad siły doprowadzały do wycieńczenia, chorób i w licznych przypad­kach śmierci zesłańców.

Po śmierci Stalina przeniesiony został do obozu przejściowego pod Moskwą, potem odesłany do Polski. Wraz z grupą współwięźniów dotarł do Brześcia nad Bugiem, gdzie został przekazany komunistycz­nym władzom polskim. Został przewieziony do Tomaszowa Lubelskiego i zwolniony, po czym udał się do Końskich. W 1954 r. podjął pracę w Koneckich Zakładach Odlewniczych jako planista OZR-u.     W latach 1964 – 1981 pracował w Hucie im. Bolesława Bieruta w Częstochowie jako zaopatrzeniowiec. W styczniu 1982 r. przeszedł na emeryturę.

Stanisław Białecki zawarł związek małżeński z Barbarą Czech. Z chwilą podjęcia pracy w Hucie im. Bieruta rodzina osiadła w Częstochowie. Tam wychowali dwoje dzieci – syna Roberta i córkę Krystynę. Syn ukończył Akademię Górniczą w Krakowie, a córka biologię na Uniwersytecie Wrocławskim. Po ukończeniu studiów oboje podjęli pracę w Krakowie i tam również przenieśli się Stanisław i Barbara Białeccy.

Stanisław Białecki zmarł w 2002 r., pochowany jest w Krakowie.

Odznaczenia:

• Krzyż Walecznych
• Krzyż Partyzancki
• Krzyż Armii Krajowej

Źródła:

• Borzobohaty W., „Jodła”. Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ–AK 1939–1945, Warszawa 1988.
• Chlebowski C., Cztery z tysiąca, Warszawa 1981.
• Chlebowski C., Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie, Warszawa 2017.
• Dokumenty do dziejów Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, wstęp, wybór i oprac. Marek Jedynak, Kielce–Kraków 2014.
• Dzieje koneckiego gimnazjum i liceum. 1915-1995, pod red. A. Massalskiego, Końskie – Kielce 1995.
• Faworski B., Konecka nekropolia. Znaki czasu 1939-1945, Cz. 1, Końskie-Kielce  2011.
• Kacperski B., Wroniszewski J.Z., Końskie i powiat konecki 1939 – 1945. Cz. 3, Konspiracja konecka 1939-1943, Końskie 2005.
• Kacperski B., Wroniszewski J.Z., Końskie i powiat konecki 1939 – 1945. Cz. 4, Konspiracja konecka 1943-1945, Końskie 2006.
• Kacperski B., Wroniszewski J.Z., Końskie i powiat konecki 1939 – 1945. Cz. 5, Konspiracja konecka 1939-1945. Struktury terenowe : podobwody i placówki, Końskie 2007.
• Kacperski B., Wroniszewski J.Z., Wroniszewski J.K., Końskie i powiat konecki 1939 – 1945. Cz. 6, Konecka księga pamięci, Końskie 2008.
• Polak J., Gimnazjum i liceum ogólnokształcące w Końskich, Końskie 1992.
• Polak J. Wspomnienie porucznika o „Scevoli”, „Tygodnik Konecki” 2003, nr 34.
• Sasal–Sadowska H., W poszumie lasów koneckich. Tajne nauczanie, walka, martyrologia nauczycieli i młodzieży w powiecie koneckim w okresie okupacji 1939-1945, Kraków-Wrocław 1983.
• Tworzyański B., Tak jak pamiętam. AK Ziemia Konecka i Nowogródzka 1939-1945, Warszawa 1995.
• Wywiad z p. Joanną Białecką, synową Stanisława Białeckiego „Scevoli”- lipiec 2018 r.