Biograficzny Internetowy Słownik Ziemi Koneckiej

Staff Franciszek Hieronim (1885-1966)

Urodził się 5 sierpnia 1885 r. we Lwowie. Ojciec Franciszek Cyryl pochodził z Czech. Poślubił córkę kowala z Kamienicy, Leopoldynę (z d. Fuhrherr). Około 1870 r. Staffowie zamieszkali we Lwowie, gdzie prowadzili cukiernię.

W 1904 r. ukończył V Gimnazjum we Lwowie. W latach 1904–1905, 1908–1909 studiował nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Lwowskim, a w latach 1905–1907 na Uniwersytecie Wiedeńskim. Odbywał również studia specjali­styczne w zakresie biologii wód i ichtiologii w Morskiej Stacji Zoologicznej w Trieście (1907-1908).

W 1909 r. uzyskał na Uniwersytecie w Wiedniu doktorat z filozofii w zakresie zoologii. W latach 1910–1911 pracował naukowo w Pruskim Instytucie Rybactwa Śródlądowego w Friedrichshagen k. Berlina. W latach 1911–1914 wykładał biologię i hodowlę ryb w Studium Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Z ramienia Centralnego Towarzystwa Rybackiego zaprojektował i zorga­nizował w 1911 r. pierwszą w Polsce naukową placówkę badania ryb słodkowodnych – Biologiczną Stację Doświadczalną Rybacką w Rudzie Malenieckiej (pow. konecki). Uroczyste otwarcie tej ufundowanej przez Felicjana Jankowskiego, właściciela Rudy Malenieckiej, placówki naukowo-badawczej nastąpiło 8 listopada 1912 r. Franciszek Staff objął kierownictwo Stacji i opracował program badań. Stacją kierował do 1915 r.

Felicjan Jankowski przekazał na działalność Stacji tereny na prawym brzegu Czarnej. Stacja składała się z dwóch części: stawów doświadczalnych i budynku zwanego Rybakówką. Działalność stacji opierała się o 12 stawów doświadczalnych o jednakowej powierzchni i głębokości, z których każdy miał osobny dopływ i odpływ, 3 stawy przesadowe i 3 sadzawki tarliskowe oraz zespół zimochowów. Budynek stacji miał na parterze 4 sale laboratoryjne z kompletnym wyposażeniem. Obok sal laboratoryjnych mieścił się gabinet kierownika, biblioteka i warsztat mechaniczno-preparacyjny. W dalszej części parteru znajdowało się
3-pokojowe mieszkanie kierownika i mniejsze dla asystenta. Na piętrze urządzono 2 pokoje gościnne i dużą salę sypialną dla ewentualnych wycieczek. Stacja stawiała sobie ambitne zadanie: wyparcia w wyniku prac badawczych zdegene­rowanego karpia z Królestwa Polskiego (karpia rasy polskiej) i zastąpienie go rasowym. W wyniku badań wyhodowano tu karpia królewskiego z małą ilością łusek. Stacja była placówką doświadczalną dla personelu i studentów Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

W lutym 1915 r. F. Staff przeniósł się do Warszawy i w laboratorium zoologicznym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego pracował naukowo nad histologią i patologią nowotworów u ryb.

W 1918 r. zorganizował i został kierownikiem Wydziału Rybackiego Centralnego Towarzystwa Rybackiego w Warszawie. Na zlecenie Minister­stwa Rolnictwa i Dóbr Koronnych opracował program organizacji rybactwa w Polsce. W październiku 1918 r. otrzymał docenturę stałą rybactwa w SGGW i w 1920 r. zorganizował tam Zakład Ichtiobiologii i Rybactwa, pierwszą w Polsce akademicką placówkę w zakresie rybactwa.

W 1920 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym ichtiologii i rybactwa SGGW. Pełniąc funkcję dziekana Wydziału Rolniczego SGGW (1921–1922, 1926–1928), zreorganizował program studiów. W tym samym czasie, od 1921 r. wykładał jako docent rybactwo na Wydziale Inżynierii Wodnej Politechniki Warszawskiej (do roku 1933). W 1921 r. zorganizował Związek Selekcji Hodowli Karpia Rasy Polskiej, wyznaczył jego program badawczy, który realizowano w 12 wybranych gospodarstwach stawowych (w tym w Rudzie Malenieckiej). Była to pierwsza na świecie akcja selekcyjna w zakresie rybactwa, prowadzona jednolitymi metodami.

W 1923 r. Staff reaktywował Biologiczną Stację Doświadczalną Rybacką w Rudzie Malenieckiej jako ekspozyturę Zakładu Ichtiobiologii i Rybactwa SGGW i opracował dla niej program badań dotyczący m.in. żywienia ryb, przydatności urządzeń stawowych, a zwłaszcza poprawy krajowej rasy karpia. Od początku F. Staff prowadził również badanie chorób ryb, ich występowania i zwalczania.

W 1925 r. wyjechał na 15-miesięczne stypendium do USA, Norwegii, Wielkiej Brytanii, Francji i Danii. W 1928 r. mianowany został profesorem zwyczajnym SGGW. Opracował uchwaloną przez Sejm 7 marca 1932 r. ustawę o rybołówstwie. W 1936 r. został docentem na Wydziale Weterynaryjnym Uniwersytetu Warszawskiego.

W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie. Odegrał dużą rolę w utrzymywaniu tajnego nauczania na poziomie akademickim. W listopadzie 1940 r. uruchomił dwuletnie liceum rybackie pod nazwą „Prywatna Szkoła Rybacka II stopnia dr. Franciszka Staffa”. Szkoła ta służyła jednocześnie jako miejsce tajnego nauczania SGGW na akademic­kim poziomie.

W latach 1945–1947 był pierwszym powojennym rektorem SGGW. W latach 1945–1960 kierował w SGGW Zakładem, później Katedrą Rybactwa, a w latach 1954–1959 także Katedrą Zoologii. W oparciu o liceum rybackie utworzył w 1946 r. Studium Rybackie Wydziału Rolniczego SGGW. W latach 1954–1959 kierował dodatkowo Katedrą Zoologii SGGW.

W 1960 r. przeszedł na emeryturę.

Franciszek Staff był organizatorem naukowego i praktycznego rybactwa w Polsce, znawcą ryb i rybactwa śródlądowego. Znakomicie wykształcony w kraju i za granicą, był pierwszym w Polsce profesorem tej specjalności. W ciągu całej działalności naukowej opublikował ponad 100 prac z zakresu embriologii, histologii, biologii, ichtiologii, hodowli ryb oraz kilkanaście opracowań organizacyjno-gospodarczych, m.in. Stacya Doświadczalna Rybacka w Rudzie Malenieckiej, Kraków 1913.

W 1961 r. został doktorem honoris causa Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie.

Był trzykrotnie żonaty:

  •  z Jadwigą z Ossorya-Bukowską, z którą miał trzech synów: Andrzeja, Franciszka Adama, Jacka;
  •  z Zofią z Gajlów, z którą miał córkę Elżbietę Staff-Zielińską;
  •  z Genowefą z Kubackich – małżeństwo było bezdzietne.

Franciszek Staff zmarł 2 sierpnia 1966 r. w Warszawie. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim.

Przyznane odznaczenia i wyróżnienia:

  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1929)
  • Złoty Krzyż Zasługi (1946)
  • Order Sztandaru Pracy II kl. (1956)
  • Medal X-lecia Polski Ludowej (1955)
  • Złota Odznaka Związku Nauczycielstwa Polskiego

Od 1912 r. Publiczne Gimnazjum w Rudzie Malenieckiej nosi imię prof. Franciszka Hieronima Staffa. Przed siedzibą szkoły znajduje się pomnik karpia królewskiego.

29 listopada 2014 r. w Rudzie Malenieckiej otwarto Izbę Tradycji im. prof. Franciszka Staffa w budynku dawnej Stacji Doświadczalnej Rybackiej.

Źródła:

  • Fajkosz A., Kartki z historii Ziemi Koneckiej, Kielce-Końskie 2010.
  • Kądziela M., W Rudzie Malenieckiej Izba Tradycji imienia Profesora Franciszka Staffa, „Echo Koneckie” z dn. 5 grudnia 2014.
  • Purtak W., Poznaj miejsce, gdzie wyhodowano karpia rasy polskiej, „Tygodnik Konecki” 2014, nr 52.
  • Franciszek Hieronim Staff, [w:]  ipsb, źródło: http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/franciszek-hieronim-staff
  • Franciszek Staff, [w:] Kalendarz Historyczny, źródło: http://www.chronologia.pl/biogram-stfr18850805l0.html [dostęp 20.10.2018]
  • 1944-1947 Franciszek Staff, [w:] sggw.pl, źródło: https://www.sggw.edu.pl/strona-glowna/uczelnia/tradycja-i-historia-uczelni/poczet-rektorow/
  • Majewski T., Franciszek Staff 1885–1966 [w:] Monumenta Universitatis Varsoviensis 1816–2016, źródło: http://www.wuw.pl/data/include/cms/monumenta-ebook/pdf/Portrety-Uczonych-Profesorowie-UW-po-1945-S-Z.pdf
  • Soboń M., Stacja Doświadczalna [w:] Izba Tradycji im. Franciszka Staffa w Rudzie Malenieckiej , źródło: http://www.staffrudamal.pl/historia/stacja-doswiadczalna [dostęp 20.10.2018]
Autor: Nowak Mariola