Ciaś Stanisław Józef „Osman”, „Fiszer”, „Stanisław” vel Brogowski

Stanisław Józef Ciaś urodził się 23.11.1911 r. w Rogowie. Zginął lub zmarł w nieznanych okolicznościach po aresztowaniu w Skarżysku-Kamiennej w 1944 r.

Po skończeniu Szkoły Powszechnej w Rogowie kontynuował naukę w Gim­azjum Państwowym im. św. Stanisława Kostki w Końskich. Uczył się w jednej klasie z Tomirem Tworzyańskim. Uczniami tej samej szkoły byli m.in.: Maksymilian Szymański, Józef Zawadzki, Ludwik Nowiński, Bronisław Ejgird, Jerzy Zamłyński, Władysław Sękowski i Tadeusz Wesołowski – członkowie późniejszej konspiracji.

Absolwent Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Promo­wany na stopień podporucznika służby stałej piechoty 15 sierpnia 1934 r., z przydziałem do 2 Pułku Piechoty Legionów w Sandomierzu na stanowisko dowódcy plutonu. Do stopnia porucznika awansowany 19 marca 1938 r. W latach 1938-1939 dowódca plutonu w 3 kompanii CKM I batalionu 2 pp Legionów. W sierpniu 1939 r. przydzielony do mobilizowa­nego przez 2 pp Legionów w Sandomierzu I batalionu 94 pp rez.

W kampanii wrześniowej 1939 r. brał udział jako dowódca 1 kompanii I batalionu 94 pp rez., który wszedł od 5 września 1939 r. w skład Grupy Bojowej ppłk. Antoniego Sikorskiego w celu obrony linii Wisły w rejonie Sandomierza. Następnie brał udział w walkach na Lubelszczyźnie. Dnia 20 września 1939 r. pułk został rozwiązany i podzielony na małe oddziały. Stanisław Ciaś dostał się do niewoli niemieckiej, skąd udało mu się uciec, a następnie dotrzeć do rodzinnego domu w Rogowie.

W Końskich spotkał się z kapitanem Janem Stoińskim i innymi kolegami z gimnazjum, tworząc struktury Związku Walki Zbrojnej na terenie Końskich. Stanisław Ciaś otrzymał propozycję objęcia stanowiska zastępcy kapitana Stoińskiego, jednak jako zawodowy wojskowy i osoba znana w Końskich nie mógł przyjąć tej funkcji i został skierowany do struktur konspiracyjnych w Skarżysku.

Podczas okupacji brał czynny udział w konspiracji ZWZ/AK na terenie Okręgu Radomsko-Kieleckiego. Początkowo działał na terenie Obwodu ZWZ Kielce, a od kwietnia 1941 r. do marca 1943 r. był komendantem Podobwodu I Skarżysko, krypt. „Morwa”. Rozpoczęła się od tego czasu bardziej ożywiona działalność konspiracyjna. Liczebność podobwodu zwiększyła się do 1600 osób. Nawiązano kontakt z placów­kami AK w Skarżysku Kościelnym, Grzybowej Górze, Jagodnem, Gadce, Mircu, Wąchocku, Parszowie, Mostkach i Bliżynie oraz z dowództwem Okręgu AK w Końskich i w Radomiu. Niezwykle istotną formą działań podobwodu był wywiad, prężnie działający na kolei i w zakładach „Hasag”. Szczegółowo obserwowano przejazd niemieckich pociągów na Wschód. Wywiad prowadzony w fabryce polegał na kopiowaniu rysunków technicznych i dokumentów techno­logicznych produkowanej tam amunicji. Alianci mieli ze Skarżyska-Kamiennej dane dotyczące siły przebicia i nośności pocisków przeciwpancernych, przeciwlotniczych i artyleryjskich. Na masową skalę wynoszono z zakładów „Hasag” amunicję, którą w dużej części prze­wożono do Warszawy. Prowadzony był sabotaż w głównej dyspozytorni energii elektrycznej ZEORKu, polegający na uszkadzaniu głównej linii energetycznej. Przerwy w dostawie prądu miały znaczący wpływ na wyniki produkcji w zakładach wojskowych.

W okresie kiedy Komendantem podobwodu był Stanisław Ciaś „Fiszer” zorganizowano około 40 akcji zbrojnych i sabotaży na kolei i w fabrykach „Hasag” w Skarżysku. Gdy stał się naprawdę groźny dla niemieckiego okupanta postano­wiono go zlikwidować. Rozpoczęły się aresztowania żołnierzy AK. W dniu 25 sierp­nia 1942 r. został aresztowany zastępca „Fiszera”, Tadeusz Sulima ps. „Sarmata”, który po kilku tygodniach pobytu w radomskim Gestapo został wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz. W trakcie brutalnych przesłuchań dokonywa­nych przez Niemców Tadeusz Sulima nie przyznał się do znajomości z „Fiszerem” i przynależności do AK. Stanisław Ciaś w tym czasie posiadał dokumenty na nazwisko Brogowski vel Rogowski. 

Po aresztowaniu Tadeusza Sulimy u jego brata pojawił się Edmund Kamiński ps. „Czerkies”, który twierdził, że uciekł z Gestapo w Radomiu i chce się widzieć z komendantem „Fiszerem”. Skontaktowano go ze Stanisławem Ciasiem, który skierował Kamińskiego do lasu jako zagrożo­nego aresztowaniem. Tym samym Stanisław Ciaś został przez Niemców „namierzony”, gdyż E. Kamiński „Czerkies” był prawdopodobnie agentem Gestapo. Wobec osobistego zagrożenia Stanisław Ciaś w 1943 r. objął dowództwo Podobwodu II Starachowice, kryptonim „Wola”, w Obwodzie Iłża. Podlegało mu 28 plutonów o łącznej liczbie 1700 żołnierzy. Przez cały okres podlegał komendantowi Obwodu Iłża Antoniemu Hedzie.

S. Ciaś został aresztowany przez Niemców 7 marca 1944 r. na dworcu kolejowym w Skarżysku, później uwięziony w Radomiu. Zaginął bez wieści. Jego dalsze losy są nieznane. 

Nazwisko por. Stanisława Ciasia z Rogowa widnieje na pamiątkowej tablicy, znajdującej się na terenie kościoła pw. Wszystkich Świętych w Starachowicach (przy ul. Św. Barbary). Tablica upamiętnia dowódcę oddziału WP – ZWZ „Warszawiaków” por. Stanisława Wróbla ps. „Czujny” i komendantów podobwodu „Wola” Starachowice.

Na tablicy wykonanej z granitu, w górnej jej części widnieje orzełek, krzyż i symbol Armii Krajowej. Pod nimi napis:

WIECZNA PAMIĘĆ
DOWÓDCY ODDZIAŁU WP – ZWZ „WARSZAWIAKÓW”
POR. STANISŁAW WRÓBEL „CZUJNY”         27.09.1939 – 30.04.1940
KOMENDANTOM PODOBWODU „WOLA” STARACHOWICE
POR. FRANCISZEK ROMANOWSKI „CZARNY”        09.1939 –      01.1940
POR. KAZIMIERZ BUJNOWSKI         „SOWA”            03.1941 –      07.1941
POR. STANISŁAW POREDA              „ŚWIĄTEK”       08.1941 –      06.1943
POR. STANISŁAW CIAŚ            „FISZER”             07.1943 –      03.1944
POR. PIOTR WRÓBEL                       „JAWOR”           04.1944 – 17.01.1945
STARACHOWICE 13.12.2007            SPOŁECZEŃSTWO STARACHOWIC

Ulica w Rogowie, przy której mieszkali Stanisław i Jan Ciasiowie otrzymała ostatnio nazwę Partyzantów.

Źródła:

• Archiwum rodzinne p. Zofii Dębowskiej.
• Borzobohaty W., „Jodła”. Okręg Radomsko-Kielecki ZAZ-AK 1939-1945, Warszawa 1988.
• Rell J., Konspiracja zbrojna w Skarżysku-Kamiennej 1939-1945. Cz. 1, „Wojskowy Przegląd Historyczny”, R. 36, 1991, nr 3-4 (137-8).
• Rybka R., Stepan K., Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006.
• Dziennik Personalny 1934.08.15, R. 15, Nr 12 [w:] Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, źródło: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=56812&tab=3
• Jan Ciaś, [w:] Muzem Powstania Warszawskiego, źródło: https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/jan-cias,6220.html
• Trepka T., Wyjątkowy cmentarz partyzancki w Skarżysku-Kamiennej. Zapal Znicz Pamięci, [w:] „Echo Dnia” z 29.11.2017, źródło: https://echodnia.eu/ swietokrzyskie/wyjatkowy-cmentarz-partyzancki-w-skarzyskukamiennej-zapal-znicz-pamieci/ar/12719554
• Ośrodek Pamięć i Przyszłość.pl, źródło: http://archiwum.zajezdnia.org/indexpro.php